Rozwój technologiczny sprawił, że możliwości pracy są znacznie większe, a digitalizacja, praca zdalna oraz kontakt internetowy stały się częścią wielu zawodów. Ze względu na elastyczność wykonywania pracy w dzisiejszym świecie wielu pracowników odczuło zaburzenie ich work-life balance. W przeciwieństwie do przeszłości, wyjście z biura często nie oznacza końca pracy, ponieważ za pomocą technologii obowiązki zawodowe są przenoszone do domu. Towarzyszą nam one po godzinach pracy, w czasie, który powinniśmy poświęcać na życie prywatne. To istotne z punktu widzenia dobrostanu psychicznego pracowników, a w konsekwencji także ich wydajności w regularnych godzinach pracy.
Nowe prawo
Australia wzięła pod uwagę przeprowadzone badania i w lutym br. ustanowiła prawo, które zezwala pracownikom na odmówienie kontaktu z pracodawcą po godzinach pracy określonych w umowie.
Według nowych przepisów zawartych w ustawie Fair Work Act z 26 sierpnia 2024 r.:
Pracownicy mają prawo odmówić kontaktu związanego z pracą oraz monitorowania i czytania informacji z nią związanych. Prawo to dotyczy na razie pracowników dużych i średnich przedsiębiorstw. Pracownicy mniejszych organizacji (mniej niż 15 pracowników) zyskają je po roku, czyli 26 sierpnia 2025.
Odmowa kontaktu przez pracownika nie może być jednak nieuzasadniona. Niektóre zawody, np. managerskie, wymagają częstszej obecności, elastyczności oraz charakteryzują się wyższym stopniem odpowiedzialności. Uzasadnioną odmową kontaktu będzie sytuacja, w której występuje:
- uciążliwy sposób nawiązywania kontaktu przez pracodawcę,
- brak zapisanej w umowie wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych,
- charakter stanowiska pracownika i związanej z nim odpowiedzialności,
- osobiste okoliczności pracownika (obowiązki rodzinne i opiekuńcze).
Jednocześnie prawo nie zabrania pracodawcom kontaktowania się z pracownikiem poza regularnymi godzinami pracy. Zezwala na odmowę kontaktu przez pracownika, ale pracodawca może podjąć próbę nawiązania kontaktu.
Australia nie jest jedynym państwem respektującym obecnie „prawo do odłączenia się” (od technologii cyfrowej, która przenosi obowiązki zawodowe do życia prywatnego). Takie prawo wprowadzono również we Francji (pierwszy kraj, który wprowadził takie przepisy w 2017 roku) oraz Hiszpanii. Wielka Brytania zapowiada podobne zmiany.
Badanie
Portal The Conversation przeprowadził badanie, które pokazuje, w jaki sposób – z psychologicznego punktu widzenia – pracownicy radzą sobie z cyfrową możliwością bycia online i offline.
Uczestników badania podzielono na trzy grupy pod względem tego, jak traktują możliwość bycia połączonym online:
- Grupa 1: Bycie połączonym jako zasób. Pracownicy tej grupy uznali możliwość bycia online za narzędzie, które pozwala im na współpracę, szybką reakcję na polecenia służbowe, ciągły dostęp do najświeższych danych oraz elastyczną pracę z dowolnie wybranej lokalizacji.
- Grupa 2: Bycie połączonym jako wyzwanie. Ta grupa pracowników postrzega możliwość łączności jako obciążenie. Uważają, że wzrasta presja dłuższej pracy po godzinach, co powoduje przytłoczenie i poczucie winy z powodu braku reakcji na otrzymane zadania online.
- Grupa 3: Bycie połączonym jako konieczność utrzymania zdrowej równowagi. Ta grupa twierdzi, że bycie online wymaga balansu między pracą a domem. Mimo że ci pracownicy mają najbardziej neutralne podejście do bycia online, nadal doświadczają psychicznego dyskomfortu w postaci rozproszenia uwagi oraz przeciążenia informacyjnego.
Wyniki badania ukazały, że brak odpowiednich regulacji prawnych prowadzi do tego, iż pracownicy sami muszą stawiać granice, odczuwając przy tym presję. W wielu przypadkach pracownicy woleliby oprzeć się na rzeczywistych przepisach prawnych, które mogłyby rozstrzygać sporne kwestie między nimi a pracodawcami.
Inne dane, zebrane w badaniu przeprowadzonym przez amerykańską firmę Robert Half zajmującą się rekrutacją i doradztwem handlowym, wykazały, że:
- 36% pracowników w Australii otrzymuje telefony i e-maile od swojego pracodawcy poza godzinami pracy kilka razy w tygodniu.
- 70% z tych pracowników czułoby się lepiej i bardziej komfortowo, gdyby prawo pozwalało im na ignorowanie kontaktu od pracodawcy poza godzinami pracy zawartymi w umowie.
- 68% pracowników uważa, że po zmianie prawa ich doświadczenie z pracą poprawi się: zyska na tym równowaga między życiem zawodowym a prywatnym.
- 35% pracowników obawia się jednak, że nowe prawo spowoduje nieproporcjonalny natłok nowych obowiązków w ciągu regularnych godzin pracy.
- 87% pracowników biurowych skorzysta bezpośrednio z nowego australijskiego prawa.
Jak pokazuje badanie Roberta Halfa, większość badanych pozytywnie ocenia zmiany, twierdząc, że ich sytuacja ulegnie poprawie, a równowaga między życiem prywatnym a zawodowym zostanie przywrócona.
Kontekst społeczny
Australijski Forbes, przy okazji wprowadzania nowego prawa, podał kilka kluczowych faktów dotyczących sytuacji pracowników:
- 87% pracowników biurowych twierdzi, że kontaktowano się z nimi poza godzinami pracy.
- Australijscy pracownicy średnio spędzają 5,4 godziny w niepłatnych nadgodzinach tygodniowo.
- 60% Australijczyków odczuwa wyczerpanie i niepokój z powodu obciążenia pracą.
- 78% pracowników chętniej pracuje w firmie, która ma jasną politykę prawa do odłączenia się.
Jedną z najbardziej znaczących informacji jest ta mówiąca o niepłatnych nadgodzinach. Wyliczono, że przez wchłanianie obowiązków służbowych w życie prywatne osoby zatrudnione w Australii wykonywały dodatkowe 281 godzin nieodpłatnej pracy rocznie. Wartość tej pracy oszacowano na 11 tys. dolarów australijskich.
Czy podobne prawo może zostać wprowadzone w Polsce?
Parlament Europejski w 2021 roku wezwał Komisję Europejską do stworzenia dyrektywy w sprawie prawa do odłączenia się pracownika od obowiązków poza godzinami pracy, co miałoby chronić pracowników przed nadmiernym obciążeniem cyfrowym. Pandemia COVID-19 pokazała, że granica między światem cyfrowym a realnym, a co za tym idzie – między życiem prywatnym a zawodowym – jest cienka i łatwo ją przekroczyć.
Obecnie w Unii Europejskiej prawo do bycia offline funkcjonuje w 9 krajach: Francji, Belgii, Włoszech, Hiszpanii, Słowacji, Chorwacji, Grecji, Portugalii i Luksemburgu.
Wprowadzenie takiego prawa wiąże się jednak z pewnymi wątpliwościami interpretacyjnymi, ponieważ musiałoby ono precyzować, jak szeroko powinno obejmować obowiązki pracownicze związane z komunikacją lub innymi zadaniami.
Polskie prawo pracy nie zawiera bezpośrednich regulacji dotyczących prawa do bycia offline. Pracownicy mają prawo do nieprzerwanego odpoczynku dobowego (11 godzin) i tygodniowego (35 godzin) – prawo to jest opisane w Kodeksie pracy. Jednak brakuje jasnych zasad, które wyraźnie zakazują oczekiwania od pracowników, aby byli dostępni poza godzinami pracy. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wskazało, że obecnie funkcjonujące przepisy w Polsce chronią pracowników, jednak przyznało również, że dodatkowe regulacje mogą zostać wprowadzone.
Kultura organizacji
Mimo że nowe prawo do bycia offline znacznie reguluje sytuację pracowników, warto zwrócić uwagę na to, że rozgraniczenie obowiązków służbowych a domowych i prywatnych leży w gestii pracowników i pracodawców, którzy razem tworzą kulturę organizacji. Ograniczenie wypalenia zawodowego przynosi korzyści zarówno firmie, jak i zatrudnionym. Prawo wprowadzone w Australii jest również inspiracją do tworzenia spójnych i etycznych wartości kultury organizacyjnej, która uwzględnia harmonię życia zawodowego i prywatnego.
Dla przykładu: Irlandia przyjęła kodeks dobrych praktyk w tym zakresie. Chociaż nie ma on formalnego statusu prawnego, sądy mogą z niego korzystać przy podejmowaniu decyzji dotyczących sporów.
Wprowadzenie znaczących zmian to nie tylko zmiana prawa, ale również promocja zdrowej kultury pracy. Firmy egzekwujące zasady prawa do bycia offline pokazują, że pracownicy wyznaczający granice nie muszą obawiać się reperkusji ze strony pracodawcy. Kultura oparta na wzajemnym szacunku jest krokiem ku zrównoważonemu środowisku pracy. Źródła:
- https://www.parp.gov.pl/component/content/article/81845:prawo-do-bycia-offline
- https://theconversation.com/more-governments-are-promising-a-right-to-disconnect-but-psychology-affects-how-well-we-can-unplug-from-work-237800
- https://www.roberthalf.com/au/en/about/press/employer-calls-set-to-go-unanswered-as-workers-welcome-the-right
- https://www.forbes.com.au/news/careers/australias-right-to-disconnect-laws-explained/
- https://www.prawo.pl/kadry/polscy-pracownicy-zyskaja-prawo-do-bycia-offline,522326.html
- https://wspolnota.org.pl/newsletter/prawo-do-bycia-offline-jako-uprawnienie-pracownika
