Nowe zawody i rynek pracy: dane ze światowych badań
Światowe badania dotyczące przyszłości zawodów pokazują dynamiczne zmiany, jakie będą miały miejsce na rynku pracy w nadchodzących latach. W szczególności, rozwój nowych technologii, automatyzacja i sztuczna inteligencja będą wymagały specjalistycznych umiejętności technicznych, zwłaszcza w obszarach takich jak analiza danych, sztuczna inteligencja, robotyka oraz bezpieczeństwo cybernetyczne. Jednocześnie prognozy podkreślają istotność kompetencji miękkich, takich jak myślenie kreatywne, zarządzanie talentami i zdolności interpersonalne, które staną się kluczowe w zawodach związanych ze zrównoważonym rozwojem i cyfrowym marketingiem.
Dane dotyczące zawodów przyszłości (prognozy na lata 2023-2027), jakie dostarczyło badanie przeprowadzone przez World Economic Forum (Future of Jobs Report 2023) , można podzielić na zawody, które wymagają kompetencji miękkich i twardych. Grupa, która zrzesza w sobie ścisłe umysły będzie mogła liczyć na pracę na stanowiskach specjalistycznych w obszarach:
- sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego
- analizy danych
- cyberbezpieczeństwa
Praca ta wymaga zdolności interpretacji dużych zestawów danych, znajomości programowania, algorytmów a także protokołów bezpieczeństwa. Są to zawody, których spodziewaliśmy się w prognozach ze względu na postępujący rozwój nowych technologii, ale na uwagę zwraca też praca na stanowisku inżyniera ds. energii odnawialnej, która wymaga pewnych kompetencji w zakresie myślenia projektowego oraz inżynierii środowiska.
Zawody wymagające kompetencji miękkich, które zwykle określamy, jako zdolności interpersonalne, myślenie kreatywne oraz adaptacja do zmieniających się warunków to specjalizacje w kierunkach:
- zrównoważonego rozwoju
- cyfrowego marketingu i e-commerce
- zarządzania talentami
Zawody zagrożone eliminacją (ze wględu na automatyzację oraz przeniesienie usług do internetu w postaci usług online):
- Prace administracyjne oraz wykonawcze
- Pracownicy wprowadzający dane
- Kasjerzy i sprzedawcy biletów
- Pracownicy pocztowi
- Kasjerzy banków i pokrewne zawody
- Sprzedawcy sklepowi
- Telemarketerzy
- Pracownicy informacji dla klientów i obsługi klienta
- Kierownicy ds. usług biznesowych i administracji
- Pracownicy sprzedaży bezpośredniej, sprzedawcy uliczni i wiadomości oraz pokrewni pracownicy
Najbardziej poszukiwane zawody do 2030 roku:
- Specjaliści ds. automatyzacji procesów – ekstremalne zapotrzebowanie: 42%.
- Zawody związane z automatyką, robotyką oraz Internetem Rzeczy (IoT) – ekstremalne zapotrzebowanie: 30%.
- Specjaliści ds. rozszerzonej i wirtualnej rzeczywistości (AR/VR) – ekstremalne zapotrzebowanie: 27%.
- Specjaliści ds. sztucznej inteligencji (AI) i uczenia maszynowego – ekstremalne zapotrzebowanie: 25%.
- Specjaliści ds. bezpieczeństwa informacji – ekstremalne zapotrzebowanie: 22%, duże zapotrzebowanie: 41%.
- Zielone zawody (specjaliści ds. energetyki odnawialnej, energetyki jądrowej, odzysku odpadów) – ekstremalne zapotrzebowanie: 19%, duże zapotrzebowanie: 36%.
- Specjaliści ds. analizy i oceny ryzyka – ekstremalne zapotrzebowanie: 15%, duże zapotrzebowanie: 36%.
Raport Jobs lost, jobs gained: What the future of work will mean for jobs, skills, and wages (McKinsey & Company, 2017) dostarczył interesujących scenariuszy, które wskazują na potencjalnie utracone lub uzyskane zawody do 2030 roku. Prognoza ta skupia się zarówno na zawodach wymagających ścisłych umiejętności, jak i na kilku takich, które kojarzą się raczej z zdolnościami zarządzania, nauczania czy negocjacji.
Trzeba podkreślić, że metodologia badania opierała się na przewidywaniach, w jaki sposób nowe technologie oraz sztuczna inteligencja wpłyną na rynek w pracy w przyszłości. W tym celu przebadano 800 zawodów z 46 krajów reprezentujących 90% światowego PKP (w tym kraje Unii Europejskiej, co oznacza, że Polska była częścią tego badania). Przede wszystkim badano konkretne obszary zawodów i to, które z nich będą mogły być zautomatyzowane. Spośród wszystkich zawodów objętych badaniem 60% z nich miało 30% obszarów, które można wykonać za pomocą technologii.
Zmiany związane z automatyzacją potwierdzają informacje z raportu A new future of work: The race to deploy AI and raise skills in Europe and beyond (McKinsey & Company):
Do 30 procent godzin pracy może zostać zautomatyzowanych do 2030 roku, wspieranych przez generatywną sztuczną inteligencję, co doprowadzi do milionów koniecznych zmian zawodowych.
Część z prognoz z badania Jobs lost, jobs gained: What the future of work will mean for jobs, skills, and wages pokrywa się z tymi z World Economic Forum: wyniki wskazują na popularność zawodów związanych z AI oraz cyberbezpieczeństwem, a także analizy danych i inżynierowie ds. zaawansowanej produkcji.
Zawody z obszarów technologiczno-produkcyjnych zapewne nie są dla nikogo zaskoczeniem. Za to dużo ciekawszym, bo i mniej pewnym, obszarem jest ten wymagający bardziej “humanistycznego” podejścia, nie zawsze łatwego do policzenia w excelu.
Badanie McKinsey & Company prognozuje, że do 2030 roku pojawią się choćby takie zawody jak:
- Menedżerowie ds. transformacji cyfrowej
- Specjaliści ds. zrównoważonego rozwoju
- Trenerzy i specjaliści ds. rozwoju pracowników
- Specjaliści ds. zdrowia psychicznego
Część z tych zawodów istnieje w różnych, zbliżonych formach już dziś i możemy obserwować w jaki sposób ewoluują. Szczególnie ważnymi i potrzebnymi dziś zawodami wydają się być te związane ze zmianami klimatycznymi oraz ochroną zdrowia psychicznego. Wiążą się one z tematami, które współcześnie muszą być brane pod uwagę w większości dużych organizacji. Zrównoważony rozwój jest konieczny nie tylko ze względów PR-owych firm, ale również z powodu wielu odgórnie wprowadzonych regulacji np. dotyczących produkcji i transportu. Nie sposób więc lekceważyć zapotrzebowanie na specjalistów, którzy będą opracowywać oraz wdrażać określone, zielone strategie. Taki zawód wymaga nie tylko umiejętności negocjacji, ale również świadomości ekologicznej, umiejętności przekazywania wiedzy, która łączy w sobie zwykle kilka obszarów: ekologii, polityki, biznesu i marketingu.
Specjaliści ds. zdrowia psychicznego to osoby, na których spoczywają zadania dotyczące utrzymywania dobrostanu psychicznego pracowników, rozwiązywania konfliktów, utrzymywania dobrych relacji w firmie, pracy ze stresem oraz well-beingu. Dział zdrowia psychicznego jest szczególnie istotny z punktu widzenia nowych praktyk BHP.
Zapotrzebowanie na zawody związane z umiejętnościami emocjonalnymi potwierdza raport McKinsey & Company z 2024 r. Zapotrzebowanie na umiejętności społeczne i emocjonalne może wzrosnąć o 11% w Europie i o 14% w Stanach Zjednoczonych. Wzrost ten wynika z większego popytu na role wymagające empatii interpersonalnej i umiejętności przywódczych. Umiejętności te są kluczowe w zawodach związanych z opieką zdrowotną i zarządzaniem w zmieniającej się gospodarce, która wymaga większej zdolności adaptacji i elastyczności.
Niestety przytoczone w raporcie wyniki nadal wskazują na coraz niższe zapotrzebowanie na pracowników biurowych oraz w działach obsługi klienta. Tym samym rośnie potrzeba przekwalifikowania się lub zmienienia branży, co zwiększa znaczenie reskillingu i upskillingu, które pozwolą pracownikom zdobyć nowe umiejętności niezbędne w dynamicznie zmieniającym się środowisku pracy.
Czynniki wpływające na potrzebę nowych kompetencji i zawodów: dane europejskie
Dynamika zmian technologicznych wpływa na tempo naszego życia. Prawdopodobieństwo, że będziemy musieli się przekwalifikować co najmniej raz w życiu, jest wysokie – tak przewiduje ponad połowa pracodawców w Wielkiej Brytanii. Badanie przeprowadzone przez Universities UK, dotyczące rynku pracy w Wielkiej Brytanii, pokazuje, że 60% pracodawców uznaje hybrydowe i zdalne modele pracy za kluczowe z punktu widzenia rekrutacji talentów spoza dużych ośrodków miejskich.Można więc wywnioskować, że taka forma pracy stwarza szansę na zwiększenie liczby ofert dostępnych w różnych częściach kraju.
Nowymi informacjami w badaniu Universities UK są te dotyczące zapotrzebowania na pracowników w sektorze zdrowia oraz edukacji do 2035 roku. Szacuje się, że w Wielkiej Brytanii będzie potrzebnych około miliona nowych pracowników medycznych oraz specjalistów opieki zdrowotnej, a także miliona nauczycieli i pracowników edukacyjnych, w tym wykładowców akademickich oraz nauczycieli w szkolnictwie wyższym.
Realistyczną ocenę tego jak będzie wyglądał rynek pracy w przyszłości, uwzględniając niepewność, która temu towarzyszy oraz obecne tempo zmian, opracował Instytut Zatrudniania z Uniwersytetu Warwick. Badacze przeprowadzili analizę, której rezultatem jest raport The Skills Imperative 2035: Essential skills for tomorrow’s workforce: Revised long-run labour market and skills projections for the UK.
Głównym celem prognoz było zbadanie popytu na umiejętności, mierzonego na podstawie zatrudnienia w poszczególnych zawodach i poziomach kwalifikacji, przy jednoczesnym uwzględnieniu strony podaży. Prognozy ukazały kluczowe czynniki wpływające na zmieniające się zapotrzebowanie na nowe umiejętności lokalnie, które okazały się zbliżone do potrzeb na poziomie krajowym. Dzięki temu prognoza może częściowo odnosić się również do sytuacji w innych krajach europejskich.
Czynniki, które wpływają na potrzebę i rodzaj nowych umiejętności to:
- zmiany technologiczne: tempo ich wdrażania w miejscu pracy, wzrost udziału AI, automatyzacji, technologii informacyjno-komunikacyjnej (ICT). Wszystkie te potrzeby powodują ogólny wzrost zapotrzebowania umiejętności z zakresie IT, ponieważ wpływają na sposób wytwarzania produktów i usług.
- zmieniające się wzorce popytu konsumenckiego oraz konkurencja: zwiększają one nacisk na umiejętności obsługi klienta.
- zmiany strukturalne wymagające umiejętności zarządzania: potrzeba ta wynika z postępującej globalizacji, rozszerzonego łańcucha dostaw oraz podwykonawstwa.
- wzrost elastyczności rynku pracy: zmiany w obrębie praktyk pracy (wprowadzenie produkcji zespołowej lub komórkowej w inżynierii, call center czy usługach finansowych).
- zmiany legislacyjne: regulacje np. dotyczące kwestii środowiskowej wpłynęły na wymagania dotyczące umiejętności głównie w sektorze publicznym, w obszarze budownictwa oraz obszarze finansów.
Według analizy Skills Intelligence: Future Jobs in Europe przeprowadzonej przez CEDEFOP (Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego) dla krajów członkowskich UE, wynika, że najbardziej narażonymi grupami zawodowymi na zastąpienie są:
- Specjaliści zawodowi (wymagające specjalistycznych kwalifikacji w swojej dziedzinie)
- Specjaliści (zawody wymagające specjalizacji w węższych dziedzinach takich jak: IT, marketing cyfrowy)
- Pracownicy usług i sprzedaży
Wynika to z postępującej automatyzacji oraz rozwijającej się sztucznej inteligencji.
Analiza identyfikuje i prognozuje trendy zawodowe do 2035 roku, uwzględniając wzrost i spadek zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej.
Największy wzrost zatrudnienia w latach 2022-2035 prognozowany jest w takich krajach jak Malta, Irlandia i Luksemburg (24,4%), natomiast najmniejszy w Bułgarii i na Litwie (-10,8%). W Polsce przewiduje się średni wzrost zatrudnienia na poziomie 4,8%.
Dane te są oczywiście jedynie wskazówką, opartą na dzisiejszych informacjach, dlatego przy ich interpretacji należy uwzględnić margines błędu. Szczególnie że nie we wszystkich sektorach gospodarki można było obliczyć prognozy z pełną dokładnością.
Obszary kompetencji i potencjalne zawody: dane z polskich badań.
Polskie badania dotyczące kompetencji przyszłości dostarczają cennych informacji na temat umiejętności, które będą kluczowe na zmieniającym się rynku pracy.Prognozy obejmują zarówno kompetencje poznawcze, takie jak interdyscyplinarność i umiejętność analizy ryzyka, jak i społeczne umiejętności, jak praca w zespołach wirtualnych czy przedsiębiorczość społeczna. Zawody przyszłości wymagają elastyczności i umiejętności adaptacji do nowych technologii i wyzwań społecznych.
Obserwatorium Kompetencji Przyszłości Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości opublikowało Raport z badań empirycznych w zakresie kompetencji i zawodów przyszłości (2022), który precyzuje najważniejsze obszary dotyczące kompetencji przyszłości. Do każdej z tych kompetencji można przypisać przykładowe zawody, w których będą miały szczególne znaczenie.
Obszar kompetencji poznawczych (kognitywnych)
Pogłębione wnioskowanie
Analityk danych (Data Analyst): Wyciąga wnioski na podstawie dużych zbiorów danych, szuka wzorców niewidocznych na pierwszy rzut oka.
Psychoterapeuta: Rozumie głębokie procesy oraz znaczenie zachowań i emocji ludzkich.
Interdyscyplinarność
Naukowiec/Pracownik Uniwersytetu: Łączy rozszerzające się i przenikające dziedziny nauki wymagające połączenia różnych zagadnień i tworzenia studiów interdyscyplinarnych.
Inżynier biomedyczny: Łączy obszary zakresu inżynierii, biologii i medycyny w celu projektowania urządzeń medycznych.
Umiejętność analizy i oceny ryzyka
Specjalista ds. cyberbezpieczeństwa (Cybersecurity Specialist): Analizuje zagrożenia związane z bezpieczeństwem cyfrowym i ocenia ryzyko dla systemów informatycznych.
Menedżer ds. ryzyka (Risk Manager): Tworzy logiczne i prognostyczne oceny ryzyka w firmach w obszarach finansów, środowiska i bezpieczeństwa pracy.
Obszar kompetencje technicznych oraz zarządzania informacją i wiedzą
Umiejętność zarządzania przeciążeniem informacyjnym
Analityk informacji (Information Analyst): Filtruje duże ilości danych, znajduje wartościowe informacje.
Umiejętność integracji stanowisk zrobotyzowanych
Technik mechatronik: Pracuje nad kontaktem człowiek-maszyna, integrując urządzenia zrobotyzowane w procesie produkcyjnym.
Obszar kompetencji społecznych
Inteligencja społeczna
Aktywista Społeczny: Działa na rzecz poprawy sytuacji społecznej, politycznej lub ekologicznej, budując ruchy społeczne i angażując społeczności w ważne kwestie. Organizują kampanie społeczne, współpracują z organizacjami pozarządowymi.
Umiejętność efektywnej pracy w zespołach wirtualnych
Specjalista ds. zarządzania projektami (Project Manager): Efektywnie zarządza zespołami projektowymi, korzystając z wirtualnych narzędzi i platform.
Przedsiębiorczość społeczna
Koordynator projektów NGO (NGO Project Coordinator): Zajmuje się realizacją projektów skierowanych na rozwiązywanie problemów społecznych w organizacjach pozarządowych.
Podsumowanie
Analizy globalne, europejskie i polskie podkreślają rosnące zapotrzebowanie na specjalistów ds. technologii, zdrowia oraz edukacji. Największe znaczenie będą miały kompetencje techniczne, analityczne i społeczne, a wiele zawodów zostanie wyeliminowanych przez automatyzację i sztuczną inteligencję. Choć rynek pracy ulegnie dużym zmianom, wiele obecnych kompetencji pozwoli na przekwalifikowanie się do nowych, dynamicznie powstających zawodów. Elastyczność, umiejętność adaptacji oraz ciągłe zdobywanie nowych kwalifikacji będą kluczowe w nadchodzących latach.
Źródła:
https://www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2023.pdf
https://www.mckinsey.com/mgi/our-research/a-new-future-of-work-the-race-to-deploy-ai-and-raise-skills-in-europe-and-beyond#/
https://www.universitiesuk.ac.uk/what-we-do/policy-and-research/publications/jobs-future
https://www.cedefop.europa.eu/en/tools/skills-intelligence/trend-focus/future-jobs#1
