Dzień Pracownika Socjalnego

Jeśli myśląc o pracowniku socjalnym nasze skojarzenia ograniczają się do osoby, która dokonuje analizy i oceny sytuacji, w której dana osoba może lub nie być zakwalifikowana do odpowiednich świadczeń, mamy co prawda rację, ale to tylko jedna z wielu ról tego profesjonalisty. Praca ta to przede wszystkim ciężkie zadania nierzadko w trudnych warunkach: zmaganie się z rodzinnymi sytuacjami pełnymi przemocy, radzenie sobie z dużym obciążeniem emocjonalnym podczas konfrontacji z ludzkimi dramatami, a także aktywizacja lokalnych społeczności i podejmowanie działań na ich rzecz. 21 listopada obchodziliśmy Dzień Pracownika Socjalnego. Warto w tym dniu przypomnieć, czym jest ten zawód i jak możemy doceniać pracę tych profesjonalistów w przestrzeni publicznej.

Profesjonalne szkolenie pracowników = dbałość o ich dobrostan

Mimo że cel pracy pracowników socjalnych jest niezwykle szlachetny,  w końcu chodzi o człowieka i wspieranie go w wychodzeniu z trudnych życiowych doświadczeń, łatwo o szybkie wypalenie zawodowe. Pracownicy socjalni stanowią bowiem rdzeń systemu pomocy społecznej, dlatego szczególnie ważne jest wspieranie ich dobrostanu psychicznego i zawodowego.  Przykładem jest Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, które dba o rozwój kompetencji i kwalifikacji swoich 2300 pracowników. Jak mówi Aleksander Kornatowski, dyrektor MCPS, organizacja stawia na szkolenia celowane, dopasowane do konkretnych potrzeb, konferencje tematyczne oraz fora, co pozwala zapewnić kompleksowy rozwój i wsparcie kadr pomocowych. Dodatkowo MCPS co roku przeprowadza ankiety wśród pracowników jednostek pomocy społecznej oraz organizacji pozarządowych. Wyniki tych badań pozwalają tworzyć ofertę bezpłatnych szkoleń idealnie odpowiadającą potrzebom tej grupy. Zainteresowanie szkoleniami w województwie mazowieckim stale rośnie: w 2020 roku odbyło się osiem szkoleń dla 554 osób, w 2021 - skorzystało z nich 1974 pracowników, a w 2024 roku liczba ta wzrosła do 7095 uczestników, co robi naprawdę duże wrażenie.

Między wypaleniem a poczuciem misji: oblicza pracy socjalnej

Zawód pracownika socjalnego, polegający na udzielaniu pomocy społecznej, wiąże się z wieloma wyzwaniami. Z jednej strony kojarzy się z troską, szlachetnością i chęcią niesienia wsparcia drugiemu człowiekowi, z drugiej z licznymi dylematami i kryzysami. Nie oznacza to jednak, że praca ta traci swój szlachetny cel; nadal jest misją, ale wymaga wyznaczania zdrowych granic między obowiązkiem a poświęceniem.

Literatura naukowa wskazuje na wiele rodzajów kryzysów, z którymi mierzą się pracownicy socjalni. Jednym z rzadko omawianych jest napięcie między pragnieniem zmiany struktury społecznej a obowiązkiem niesienia pomocy ludziom w funkcjonującym systemie. Brzmi jak sprzeczność? I tak właśnie jest; pracownicy, dzięki wykształceniu i doświadczeniu, doskonale rozumieją, co w systemie społecznym „nie działa” i wymaga naprawy, a jednocześnie ich zadaniem jest pomaganie osobom, które system ten nie objął lub które znalazły się na jego marginesie.  Kolejnym wyzwaniem jest konieczność dokonywania wyborów i kompromisów. Mimo chęci niesienia pomocy konkretnej osobie, pracownik socjalny nie zawsze może działać wyłącznie w jej interesie - musi brać pod uwagę kontekst rodzinno-społeczny. Istotne jest również zachowanie równości i bezstronności w udzielaniu wsparcia. W pracy tej pracownik często mierzy się z bezsilnością, niechęcią, agresją czy trudnymi problemami, które wymagają odwagi, delikatności i poszanowania godności innych.

Obraz pracy społecznej dobrze uzupełnia wypowiedź Starszego Pracownika Socjalnego z Centrum Usług Społecznych w Szczecinie dla Jobs Door:  Największym wyzwaniem w pracy pracownika socjalnego jest to, że często działamy w systemie, który nie daje nam tylu narzędzi, ile realnie potrzebujemy. Trudno jest przebić się przez bariery instytucjonalne, uzyskać dobrą współpracę między podmiotami, a jednocześnie sprostać wymaganiom stawianym wobec naszej profesji. Oczekuje się od nas wysokich kwalifikacji w obszarze o dość zamkniętym profilu, przy jednoczesnym oczekiwaniu szerokich kompetencji w codziennej pracy. Musimy umieć odnaleźć się w pracy z osobami doświadczającymi przemocy, niepełnosprawnymi, chorymi psychicznie, pozostającymi w różnych kryzysach w swoim życiu a także wykazującymi zachowanie agresywne, również w naszym kierunku. To duże obciążenie, zwłaszcza że społeczna ocena tej pracy i wynagrodzenia często nie idą w parze z odpowiedzialnością. Poczucie sprawczości daje zaś moment, w którym widać realną poprawę w życiu klienta. Szczególnie wzruszające są dla mnie chwile kiedy widzę, że klient odzyskuje poczucie godności i bezpieczeństwa, które utracił w trakcie kryzysu.

Warto podkreślić, że wypalenie zawodowe nie wynika jedynie z trudności związanych z konkretnymi zadaniami - ma również związek z organizacją pracy, komunikacją w zespole, zarządzaniem oraz wynagrodzeniem. Według danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (2025), pracownicy socjalni zarabiają średnio od 4970 zł do 5255 zł brutto w poszczególnych województwach. Średnie wynagrodzenie głównych specjalistów i koordynatorów przekracza 6 tys. zł brutto tylko w kilku regionach Polski. Biorąc pod uwagę liczbę obowiązków, dużą odpowiedzialność, trudne warunki pracy i niewystarczający czas na regenerację, łatwo o szybkie wypalenie zawodowe w tym sektorze. Aby zadbać o sytuację finansową pracowników socjalnych od 1 lipca 2024 r. realizowane są programy, przygotowane w MRPiPS, które zapewniają dodatki do wynagrodzeń w wysokości 1000 zł brutto miesięcznie dla około 200 tysięcy pracowników pomocy społecznej, pieczy zastępczej oraz opieki nad dziećmi do lat 3. 

Z artykułu naukowego Katarzyny Nowosad Wypalenie zawodowe pracowników socjalnych jako efekt stresu zawodowego, opublikowanego w Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin – Polonia w 2024 roku, możemy dowiedzieć się, że: Należy podkreślić, że niemal trzy czwarte pracowników socjalnych (72,3%) jest pewnych swoich kompetencji i posiadanych zasobów osobistych, są prze- konani o możliwościach sprostania różnym problemom zawodowym. Prawie co czwarty respondent (23,4%) w stopniu przeciętnym odczuwa stres intrapsychicz- ny. Wykonuje bowiem zadania, z którymi radzi sobie doskonale, ale w pracy ma też chwile zwątpienia w przypadku zadań niestandardowych i nowych wyzwań, którym musi sprostać, a ma do czynienia z deficytem środków lub roszczeniowym klientem. Wówczas pojawia się też zwątpienie w siebie, któremu towarzyszą na- wet stany lękowe. 

Pokazuje to, że pracownicy, mimo świadomości swoich umiejętności i doświadczenia zawodowego, odczuwają stres intrapsychiczny, czyli taki, który wynika z przekonań o własnych ograniczeniach, wątpliwości w sytuacjach nowych lub niestandardowych zadań oraz obaw o sprostanie wymaganiom zawodowym. Dlatego tak ważna jest regularna pomoc psychologiczna oferowana pracownikom oraz profesjonalne szkolenia radzenie sobie ze stresem.

Jednak są również jasne strony tego zawodu; pracownicy socjalni często czerpią satysfakcję z pomagania innym, poczucie sensu wykonywanej pracy, rozwój kompetencji interpersonalnych oraz możliwość aktywizowania lokalnych społeczności. Poczucie misji jest często motywacją działań a także budulcem trwałych, nie tylko społecznych ale osobistych wartości. Dlatego ważnym jest, aby doceniać zawód pracownika socjalnego w przestrzeni publicznej pokazując tym samym znaczenie obszaru pomocy społecznej. 

Nagradzanie buduje sens 

Uznanie i nagrody mają ogromne znaczenie w zawodzie pracownika socjalnego; budują poczucie sensu i pokazują, że trudna praca nie jest niezauważana. Co roku Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wręcza nagrody specjalne dla osób i zespołów, które wprowadzają innowacyjne rozwiązania w pomocy społecznej. W tym roku Ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk przyznała 10 nagród indywidualnych i 10 nagród w kategorii zespołowej oraz 3 nagrody za realizację projektu socjalnego i uzyskanie specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny z wyróżnieniem. Do laureatów należą m.in.:

Nagroda indywidualna

• Katarzyna Żukowska-Koc, Dyrektor Centrum Usług Społecznych w Łapach – za podejmowanie nowatorskich i kompleksowych działań skierowanych do społeczności Miasta i Gminy Łapy, w tym stworzenie sieci ośrodków wsparcia dla osób starszych, osób z niepełnosprawnościami oraz dzieci i młodzieży.

Nagroda zespołowa

• Zespół ds. pracy socjalnej Ośrodka Pomocy Społecznej w Praszce – za projekt „Escape Truck”, czyli interaktywną akcję edukacyjną i profilaktyczną angażującą młodzież i dorosłych, a także za inne innowacyjne działania w obszarze przemocy rówieśniczej, integracji pokoleń i promowania pozytywnych wzorców.

Nagrody za realizację projektów socjalnych i uzyskanie specjalizacji II stopnia z wyróżnieniem

• Bożena Grygiel
• Katarzyna Korfini
• Eliza Winiarska-Kawała

Takie wyróżnienia pokazują, że zaangażowanie, innowacyjność i profesjonalizm w pracy socjalnej są zauważane i doceniane, a nagradzanie buduje poczucie sensu i motywuje do dalszego działania.

Podsumowanie 

Praca pracownika socjalnego to misja pełna wyzwań; od stresu intrapsychicznego i ograniczeń systemowych po trudne sytuacje rodzinne i społeczne. Jednocześnie daje ogromną satysfakcję, poczucie sensu i możliwość realnego wpływu na życie innych. Regularne wsparcie, szkolenia i nagrody zawodowe pomagają utrzymać motywację i budować poczucie sprawczości.

Źródła: 

1. https://www.gov.pl/web/rodzina/dzien-pracownika-socjalnego-w-ministerstwie-pracy
2. https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/snr/article/view/8681/7727
3. https://www.gov.pl/web/rodzina/pracownik-socjalny-zawod-trudny-i-potrzebny
4. https://journals.umcs.pl/j/article/view/17086/11586
5. https://samorzad.pap.pl/kategoria/praca/ile-zarabiaja-pracownicy-socjalni-sa-wyniki-badan-mrpips
6. https://mcps.com.pl/21-listopada-dzien-pracownika-socjalnego-kim-sa-pomagacze-i-jak-ich-wzmacniac/informacje-prasowe/