Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami

W ubiegłym roku, 3 grudnia, Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami obchodzony był pod hasłem: „Wzmacnianie przywództwa osób z niepełnosprawnościami na rzecz zrównoważonej przyszłości sprzyjającej włączeniu społecznemu”. W 2025 roku tematem przewodnim jest natomiast: „Wspieranie społeczeństw włączających osoby z niepełnosprawnościami na rzecz postępu społecznego”. To ciekawe przejście tematyczne; od koncentracji na odpowiedzialności, sprawczości i widoczności osób z niepełnosprawnościami w przestrzeni publicznej i politycznej, do szerszego spojrzenia obejmującego całą wspólnotę. Tegoroczne hasło podkreśla, że społeczność OzN (skrót od „osoby z niepełnosprawnościami”) nie jest grupą żyjącą w izolacji od bieżącego życia społecznego, lecz jego oczywistą, żywą częścią. Tak samo jak każda inna wspólnota - np. ta wielkomiejska czy narodowa - współtworzy społeczeństwo poprzez codzienną, wzajemną współpracę. Przede wszystkim tegoroczny temat nawiązuje do zaangażowania światowych przywódców, zgromadzonych na Drugim Światowym Szczycie Rozwoju Społecznego, którzy zobowiązali się do działania na rzecz tworzenia bardziej sprawiedliwego, inkluzywnego, równego i zrównoważonego świata. Podkreślili oni, że postęp społeczny zależy od włączenia wszystkich grup, a w wielu obszarach wręcz nie jest możliwy bez ich pełnego uczestnictwa. Skąd więc odwołanie do Światowego Szczytu Rozwoju Społecznego? Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami (IDPwD) to święto obchodzone przez Organizację Narodów Zjednoczonych co roku 3 grudnia. Jego celem jest promowanie świadomości społecznej, zrozumienia i akceptacji osób z niepełnosprawnościami. Odniesienie do Szczytu jest więc naturalne i stanowi wyraźne podkreślenie, że działania ONZ w zakresie inkluzywności OzN są integralną częścią szerszej wizji globalnego rozwoju społecznego.

Polska a ratyfikacja Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami 

Mimo że dzień ten, tak samo jak działania ONZ i UN, brzmią chlubnie, rzeczywistość OzN często odbiega od doskonałości i wymaga nie tylko haseł i doraźnych inicjatyw, a raczej realnego, systemowego wsparcia. Patrząc na sytuację w Polsce, wciąż potrzebujemy wielu zmian politycznych, aby społeczeństwo faktycznie stało się inkluzywne wobec OzN. Jak podaje strona Rzecznika Praw Obywatelskich, Polska,  mimo że przystąpiła do Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami w 2012, nadal jej nie ratyfikowała. Co to w praktyce oznacza? To, że mimo iż Polska jest w Konwencji, polscy obywatele z niepełnosprawnościami nie mogą składać skarg na nieprzestrzeganie przez Polskę tej właśnie Konwencji ONZ. Zatem jej ratyfikacja jest po prostu udostępnieniem obywatelom możliwości rozliczania Polski z wypełniania celów Konwencji. A jej celami są między innymi:

– popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami, – oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.

Jakie jest rozwiązanie? W ubiegłym roku Rzecznik Praw Obywatelskich, Marcin Wiącek, zwrócił się do Ministry Rodziny i Polityki Społecznej z prośbą o rozważenie zainicjowania procesu ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego. Taki protokół daje Komitetowi ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami możliwość rozpatrywania skarg składanych przez osoby lub grupy osób, które uważają, że państwo naruszyło ich prawa wynikające z Konwencji. Po rozpatrzeniu takiej skargi Komitet może przekazać państwu swoje zalecenia. W Polsce nie można jednak korzystać z tej procedury, ponieważ nasz kraj nie ratyfikował Protokołu.

Odpowiedź Agnieszki Dziemianowicz-Bąk, ministry rodziny, pracy i polityki społecznej (22.01.2025) na prośbę Rzecznika:

Konkludując, biorąc pod uwagę wspomniane na wstępie pisma okoliczności, pragnę potwierdzić gotowość oraz chęć podjęcia działań zmierzających do podpisania i ratyfikacji wspomnianego protokołu. Równocześnie zapewniam, że kwestia realizacji praw osób z niepełnosprawnościami, w tym proceduralnych gwarancji ich realizacji, jest przedmiotem stałej uwagi mojej oraz Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych.

Ratyfikacja Protokołu byłaby realnym krokiem w stronę wzmacniania praw OzN, a nie tylko ich symbolicznego uznawania. A przede wszytskim umożliwiłabym prawne legalne składnie skarg.

Tegoroczne inicjatywy na rzecz OzN

Jednymi z najbardziej wartościowych działań na rzecz OzN, poza oczywistymi regulacjami prawnymi i działaniami systemowymi, są te, które włączają samych zainteresowanych, a szczególnie takie, które opierają się na dialogu społecznym, w którym znikają sztywne podziały na „my–oni”. Takie wydarzenie zorganizował niedawno Uniwersytet SWPS w Warszawie pod hasłem „Współobecni” jako sesję dialogowo-wykładową. Podczas spotkania uczestnicy mogli dowiedzieć się więcej o codzienności osób z niepełnosprawnościami, wyzwaniach, z którymi się mierzą, barierach infrastrukturalnych i społecznych, a także o sposobach budowania włączającej przestrzeni miejskiej.

Franciszek Matuszewski, student III roku Życia Publicznego na Uniwersytecie SWPS w Warszawie:

W zeszły czwartek odbyła się sesja dialogu o niepełnosprawności „Współobecni”. Wydarzenie zorganizowane było przez uczestniczki i uczestników IX edycji Warszawskiej Akademii Młodych Liderów we współpracy z Kołem Naukowym Badań nad Życiem Publicznym oraz Uniwersytetem SWPS. Jako jedna z wielu osób z niepełnosprawnością na naszej uczelni, miałem okazję wziąć udział w tej sesji. Jej główną częścią była żywa biblioteka, podczas której uczestnicy zadawali pytania gościom (OzN), m.in. o to, jak wygląda ich codzienne życie w Warszawie. Wydarzenie to pozwoliło przełamać pewne stereotypy oraz dało osobom z niepełnosprawnościami możliwość wyrażenia swojego punktu widzenia. Jest to niezwykle ważne, aby o tym przypominać, szczególnie w ten dzień. Celem, który chciałem osiągnąć podczas tej sesji, było pokazanie uczestnikom, że OzN niczym nie różnią się od osób pełnosprawnych (pomimo swoich ograniczeń). Mam nadzieję i jestem głęboko przekonany, że po zobaczeniu takiej perspektywy nastąpiła zmiana mentalna u uczestników i dzięki temu wydarzeniu inaczej będą podchodzili do osób takich jak my…

Dzięki komentarzowi Franka możemy bliżej przyjrzeć się sensowności takiego działania, szczególnie w przestrzeni akademickiej, która z założenia ma być miejscem różnorodnym i otwartym. To pokazuje, jak ważne jest włączanie osób z niepełnosprawnościami w proces edukacyjny i społeczną debatę. Każde takie spotkanie buduje większą świadomość, przełamuje bariery i inspiruje do tworzenia bardziej inkluzywnego środowiska dla wszystkich.

Podsumowanie 

Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami przypomina nam, że inkluzywne społeczeństwo wymaga zarówno systemowych rozwiązań, jak i codziennego dialogu z osobami z niepełnosprawnościami. Ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego oraz inicjatywy edukacyjne, takie jak „Współobecni”, pokazują, że realna zmiana jest możliwa, gdy społeczność OzN jest aktywnie włączana i wysłuchiwana. Każdy krok w kierunku zrozumienia, współpracy i widoczności osób z niepełnosprawnościami przyczynia się do tworzenia bardziej sprawiedliwego i otwartego społeczeństwa.

Źródła: 

1. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/3-grudnia-miedzynarodowy-dzien-ozn-2024
2. https://www.un.org/en/observances/day-of-persons-with-disabilities
3. https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-protokol-fakultatywny-konwencja-niepelnosprawni-mrpips-odpowiedz
4. https://swps.pl/my-uniwersytet/aktualnosci/wyklady-i-spotkania/37799-sesja-dialogu-wspolobecni