Drugim celem zrównoważonego rozwoju według ONZ jest wyeliminowanie głodu, osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego, poprawa odżywiania oraz promowanie zrównoważonego rolnictwa. Aby ocenić, na jakim etapie realizacji tego celu się znajdujemy, warto przeanalizować aktualne dane i mapy oparte na najnowszych badaniach, a jednocześnie spojrzeć na sytuację w szerszej, historycznej perspektywie. Pozwoli to zrozumieć, jakie postępy zostały już osiągnięte, a gdzie wciąż pojawiają się wyzwania: zarówno w wymiarze lokalnym, jak i globalnym
Kryzys żywnościowy w świecie
Na podstawie danych z różnych badań możemy zobaczyć, z jaką skalą problemu głodu mierzy się współczesny świat oraz zastanowić się, czy jeden z Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ – eliminacja głodu do 2030 roku – jest możliwy do osiągnięcia. Poniższe dane pochodzą z raportu The Sustainable Development Goals Report 2022 opublikowanego przez Organizację Narodów Zjednoczonych.
Przede wszystkim możemy mówić, że od ponad 10 lat kryzys żywnościowy się pogarsza.
A dokładniej od 2014 roku. W 2021 roku 1 na 10 osób na świecie cierpiała z powodu głodu, a prawie 1 na 3 (2,3 mld) miała ograniczony dostęp do odpowiedniej ilości jedzenia. Najbardziej dotknięte regiony to Afryka Subsaharyjska, Azja Centralna i Południowa oraz Ameryka Łacińska. Systemy dostaw żywności są osłabiane przez konflikty, zmiany klimatu i rosnące nierówności. W 2021 roku aż 828 milionów osób mogło cierpieć z powodu głodu. Wojna w Ukrainie pogłębiła kryzys, zagrażając najuboższym i najbardziej narażonym grupom. Ukraina i Rosja jako kluczowi eksporterzy pszenicy, kukurydzy, oleju słonecznikowego i nawozów przestały dostarczać zboża w rejony, które zwykle tego potrzebowały. Wojna zakłóciła eksport, powodując wzrost cen i problemy z dostępem do żywności w wielu krajach zależnych od importu. To, co dodatkowo pogłębiło kryzys to oczywiście pandemia Covid-19, która wpłynęła na zatrzymanie ruchu gospodarczego w wielu rejonach na świecie, co spowodowało brak przepływu żywności i pieniędzy.
Aby rozwiązać problem głodu na świecie społeczność międzynarodowa musi działać natychmiast, aby uniknąć globalnego kryzysu żywnościowego i jego społecznych i politycznych skutków - jednak efektywność takiego sojuszu budzi wątpliwość i kojarzy się często z nic nieznaczącą deklaracją. Jak można w takim razie sprawić, na mniejszą skalę, ale bardziej efektywnie, aby coraz mniej miejsc na świecie było narażone na głód?
Lokalność
Kto tak naprawdę odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego? Rolnicy prowadzący małe gospodarstwa, zwłaszcza na obszarach wiejskich. To właśnie oni dostarczają dużą część lokalnej żywności, często pracując w trudnych warunkach i bez odpowiedniego wsparcia technicznego czy finansowego. Mimo ich ogromnego znaczenia dla gospodarki rolnej i walki z głodem, należą do najbardziej podatnych na kryzysy społeczno-ekonomiczne i klimatyczne. Jak możemy przeczytać w raporcie z 2014 …
Gospodarstwa rodzinne stanowią ponad dziewięć na dziesięć gospodarstw na świecie i mogą służyć jako katalizator zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Są zarządcami światowych zasobów rolnych i źródłem ponad 80 procent światowych dostaw żywności, ale wiele z nich jest biednych i niepewnych żywnościowo. Innowacje w rolnictwie rodzinnym są pilnie potrzebne, aby wyrwać rolników z ubóstwa i pomóc światu osiągnąć bezpieczeństwo żywnościowe i zrównoważone rolnictwo.
Brak zrównoważonego rozwoju systemu żywnościowego
W krajach o niskim i średnim dochodzie produktywność pracy w małych gospodarstwach jest bardzo niska - średnio poniżej 15 dolarów dziennie (w stałej wartości z 2011 roku według parytetu siły nabywczej). Oznacza to, że rolnicy ci zarabiają niewiele, co utrudnia im inwestowanie w rozwój gospodarstw, zakup nowoczesnych narzędzi czy zapewnienie edukacji dzieciom.
Nie bez znaczenia pozostają tu różnice wynikające z płci.Doświadczenia kobiet w małych gospodarstwach są trudniejsza. Chociaż badania pokazują, że kobiety prowadzące gospodarstwa rolne osiągają porównywalną produktywność co mężczyźni, ich dochody są znacznie niższe. W wielu krajach kobiety rolniczki zarabiają tylko 50–70% tego, co ich mężczyźni. Wynika to m.in. z ograniczonego dostępu do ziemi, kredytów, szkoleń rolniczych i technologii. Nierówności płci w rolnictwie pogłębiają ubóstwo i utrudniają rozwój zrównoważonego systemu żywnościowego.
Wspieranie małych gospodarstw, zwłaszcza prowadzonych przez kobiety, ma więc kluczowe znaczenie dla walki z głodem, ubóstwem i nierównościami na świecie, co pokazuje jednocześnie, że polityka społeczna kraju powinna zajmować się nie tylko wielkomiejskimi ośrodkami, ale też małymi miastami, peryferiami oraz wsiami.
Inne badania
Aby uzyskać lepszy, szerszy oraz dokładniejszy obraz sprawdźmy dane z innych badań, które monitorują sytuację głodu w różnych krajach na świecie. Jedną z organizacji badających wskaźniki głodu w poszczególnych regionach jest Global Hunger Index, który mierzy poziom głodu w krajach na podstawie czterech głównych komponentów:
Niedożywienie: odsetek ludności z niedostatecznym spożyciem kalorii.
Wyniszczenie dzieci: odsetek dzieci poniżej 5. roku życia z niską masą ciała w stosunku do wzrostu.
Zahamowanie wzrostu u dzieci: odsetek dzieci poniżej 5. roku życia z niskim wzrostem w stosunku do wieku.
Śmiertelność dzieci: wskaźnik śmiertelności dzieci poniżej 5. roku życia.
Ranking krajów podzielono na kategorie: niska (51 krajów), umiarkowana (37 krajów), poważna (36 krajów), alarmująca (6 krajów), ekstremalnie alarmująca (7 krajów).
Najświeższe dane pochodzą z 2024 roku i wynika z nich, że krajami o najwyższej punktacji w skali zagrożenia głodem są kolejno: Somalia (44.1), Chad (36.4), Niger (34.1), Sierra Leone (31.2), Zambia (30.7), Angola (26.6), Etiopia (26.2) - jednak należy pamiętać, że wg metodologii badania dane z tych krajów są niepełne i częściowo niepewne! Na podstawie tych krajów możemy jednak prześledzić jak zmieniła się ich sytuacja na przestrzeni lat ponieważ dane z 2024 porównane są z tymi z 2000, 2008 i 2016. Krajem, który zanotował największy spadek w punktacji jest Angola zanotowała największy postęp w walce z głodem spośród analizowanych krajów (o 37,5 punktów). Najmniej dynamiczny postęp w walce z głodem z powyższych krajów odnotowano w Chadzie (spadek tylko o 14,1 punktu).
Uwagę mediów w temacie głodu w Afryce zwykle przyciągały takie kraje jak Somalia i Etiopia jednak równie głośno było o sytuacji klęski humanitarnej w Jemenie, w którym od lat toczy się wojna domowa a wg Global Hunger Index jest oznaczony, jako kraj w strefie “alarmujące” a nie “ekstremalnie alarmującej” z 41.2 punktami. Pokazuje to, że media opisują te tematy, które w jakimś sensie, choć zabrzmi to brutalnie, są bardziej “atrakcyjnie” - w przypadku Jemenu owa “atrakcyjność” wiąże się m.in. z tym, że kraj ten ze względu na swoje położenie geopolityczne jest miejscem przecinania się interesów związanych z ropą naftową.
Należy sobie zadać po zobaczeniu raportu pytanie - dlaczego nie ma tam wszystkich krajów, w tym Polski? Ponieważ to badanie obejmuje wyłącznie kraje rozwijające się lub o niskim i średnim dochodzie, w których problem głodu i niedożywienia występuje na skalę społeczną możliwą do zmierzenia przy użyciu wskaźników GHI. Kolejnym pytaniem jakie się nasuwa jest pytanie o głód w Palestynie, jako, że jest to państwo nieuznane przez wszytskich a więc terytorium o niejednoznacznym statusie politycznym nie może brać udziału w badaniu. Dane o krajach do tego badania dostarczają instytucje ONZ oraz Bank Światowy.
Najbardziej szczegółową mapę z codzienną aktualizacją poziomu głodu w różnych regionach można sprawdzić na WFP (World Food Programme) – HungerMap.
Sytuacja kiedyś i dziś
Z jednej strony widzimy, że w niektórych regionach świata skala głodu wciąż rośnie, a globalne nierówności społeczne w dostępie do żywności i innych dóbr stają się coraz bardziej skrajne. Aby porównać obecną sytuację z przeszłością, warto najpierw zastanowić się, jak rozumiemy samo pojęcie „głodu”.
Dawniej głód bardzo często wiązał się z bezpośrednim zagrożeniem życia i masową śmiertelnością. Dziś, dzięki rozwojowi technologii medycznych (np. żywienie pozajelitowe), logistyce i systemom pomocy humanitarnej, śmiertelność z powodu głodu znacząco się zmniejszyła. Mimo to wciąż mamy do czynienia z wysokim i utrzymującym się poziomem niedożywienia oraz chronicznego braku bezpieczeństwa żywnościowego, który niekoniecznie prowadzi do śmierci, ale ma poważne skutki zdrowotne i społeczne.
Do zmniejszenia liczby zgonów z powodu głodu przyczyniły się m.in.:
- rozwój transportu i technik konserwacji żywności,
- działanie organizacji humanitarnych,
- lepszy dostęp do opieki medycznej i systemów ostrzegania przed kryzysami.
W artykule Extreme poverty: How far have we come, and how far do we still have to go? opublikowanym na platformie Our World in Data znajdziemy dane pokazujące, że w 1820 roku około 75% światowej populacji żyło w skrajnym ubóstwie, co bardzo często wiązało się z chronicznym niedożywieniem i brakiem dostępu do podstawowych środków do życia. Obecnie ten odsetek spadł do poniżej 10%. Ten stan potwierdza cytat z raportu UN:
Jednak pomimo tych niejasności jest mimo wszystko jasne, że w ostatnich dekadach występowanie poważnych głodów odbierających życie znacznie zmalało w porównaniu z wcześniejszymi epokami.
Chociaż nie są to bezpośrednie dane o głodzie, dobrze pokazują, jak bardzo zmieniły się globalne warunki życia na przestrzeni dwóch wieków i jak znaczący postęp udało się osiągnąć mimo wciąż istniejących wyzwań.
Co może pomóc w walce z głodem?
Świat oparty na nierównościach społecznych to świat, w którym w pewnych jego regionach oraz warstwach społecznych będzie koncentrowało się bogactwo. Sprzyja temu globalna ekonomia, niczym nieograniczony kapitalizm oraz kryzysy demokracji. Swoją cegiełkę dokłada technologia, która z jednej strony pomaga ratować ludzi, np. poprzez wyżej wspomniane sondy jelitowe, ale często okazuje się, że „zalecza” problem zamiast rozwiązywać go u źródła. A owym źródłem jest praca u podstaw oraz realne zmiany na poziomie prawno-politycznym: rozwiązania problemu głodu wymagają systemowego podejścia. Jak pokazują raporty FAO i IPES-Food, kluczowe znaczenie ma wspieranie drobnych rolników, lokalnych systemów produkcji żywności oraz zmniejszanie nierówności społeczno-ekonomicznych.
Póki, co jednym z najważniejszych ról pełni wciąż rolnictwo i to jego modernizacja może wpłynąć na poprawę sytuacji głodu na świecie. Często zapominamy o systemowym podejściu, które jest tu niezbędne. Powinno ono koordynować działania wszystkich interesariuszy - od małych rolników, przez organizacje producentów, po instytucje rządowe. Drugą sprawą jest to przeciwdziałanie głębokim nierównościom i marginalizacji, rolnicy potrzebują stabilnych i przejrzystych warunków prawnych, bezpiecznych praw własności oraz narzędzi do zarządzania ryzykiem, zwłaszcza w kontekście rosnącej niestabilności klimatycznej. A z ostatnim z tych punktów wiąże się również ekologia i dekarbonizacja gospodarek, w tym sektora rolniczego (wprowadzanie technologii niskoemisyjnych, efektywne zarządzanie glebą i wodą).
Na pewno dużym krokiem w kierunku skutecznej walki z głodem byłoby globalne podejście do odpowiedzialnego korzystania z zasobów naturalnych naszej planety. Doskonałym przykładem tragicznych konsekwencji walki o surowce, zwłaszcza ropę naftową, jest wspomniany już Jemen, który stał się epicentrum kryzysu humanitarnego i głodu.
W Europie rośnie świadomość konieczności przejścia na inne źródła energii, takie jak energia jądrowa czy odnawialne - szczególnie morska energetyka wiatrowa offshore. O jej rozwoju i potencjale często wspominamy na łamach naszego portalu jako o jednej z firm wspierających polski sektor offshore. Takie zmiany mogą nie tylko zmniejszyć presję na środowisko i zasoby naturalne, ale też przyczynić się do stabilniejszego i bardziej sprawiedliwego rozwoju, co jest fundamentem walki z globalnym głodem.
Źródła:
- https://unstats.un.org/sdgs/report/2022/Goal-02/
- https://ourworldindata.org/extreme-poverty-in-brief
- https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/f6b32ac3-74c8-4c4b-ac6b-60a21d74202f/content
- https://hungermap.wfp.org/
- https://www.globalhungerindex.org/ranking.html
- https://ipes-food.org/our-work/
- https://www.fao.org/publications/fao-flagship-publications/the-state-of-food-security-and-nutrition-in-the-world/2023/en
