Dług klimatyczny Ziemi zbliża się wielkimi krokami - dlaczego klimat się zmienia?

Zadania Agendy 2030

Celem 13 Zrównoważonego Rozwoju ONZ jest pilnie podjąć jak najwięcej działań w celu przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom. Obecnie w zasadzie każdy z kontynentów na Ziemi walczy ze skutkami zmian klimatycznych w postaci różnych anomalii pogodowych a w szczególności z falą upałów, suszami i powodziami. Dalsze pogarszanie sytuacji klimatycznej niesie ze sobą ogromne ryzyko. W obiegu zaczęło więc funkcjonować pojęcie Długu klimatycznego Ziemi, które oznacza nierównowagę pomiędzy tym, ile ludzkość eksploatuje zasoby naturalne i emituje gazów cieplarnianych, a zdolnością planety do ich regeneracji i pochłaniania. Innymi słowy, jest to sytuacja, w której zużywamy więcej, niż Ziemia może odtworzyć w ciągu roku, a także emitujemy więcej CO₂, niż ekosystemy - lasy, gleby i oceany - są w stanie wchłonąć.

Dług klimatyczny ma wymiar przede wszystkim ekologiczny, ale również etyczno-polityczny, ponieważ wskazuje na odpowiedzialność bogatszych państw i społeczeństw za nadmierne obciążanie systemu klimatycznego oraz konsekwencje, które w największym stopniu odczuwają kraje rozwijające się, mające najmniejszy udział w globalnych emisjach.

Cele Zrównoważonego Rozwoju utworzone przez ONZ wraz z Agendą 2030 (termin, do którego cele te mają być zrealizowane) w większości łączą się w jakiś sposób właśnie z naturą i klimatem. Nawet jeśli jednym z celów była odpowiedzialna konsumpcja i produkcja - pisaliśmy o tym w ostatnim artykule, który możesz przeczytać pod tym linkiem: Cel Zrównoważonego Rozwoju: Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja - to zawsze, koniec końców, opowiada on o tym, że do realizacji każdego z nich potrzebujemy całkowitej zmiany myślenie o naszej planecie.

Cel 13 skupia się szczególnie na działaniach na rzecz klimatu i kompleksowo przygląda się różnym aspektom. Oto zadania zamieszczone w Agendzie na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030:

adaptacja i odporność na zmiany klimatyczne,
strategia polityczna przeciwdziałania zmianom klimatu,
edukacja klimatyczna i świadomość,
mobilizacja 100 mld USD rocznie na działania klimatyczne w krajach rozwijających się oraz pełne uruchomienie Zielonego Funduszu Klimatycznego,
wzmacnianie zdolności krajów najsłabiej rozwiniętych i małych państw wyspiarskich w planowaniu działań klimatycznych, z uwzględnieniem kobiet, młodzieży i grup marginalizowanych.

To, co istotne w tym celu, to globalny charakter działań - odpowiedzialność nie spoczywa wyłącznie na poszczególnych państwach, lecz na całej wspólnocie Ziemi. Wyzwanie to jest trudne nie tylko ze względu na konieczność wypracowania jednolitej agendy politycznej w sprawie klimatu, ale także przez problem rozliczenia wielkich korporacji i najbogatszych, którzy w największym stopniu przyczyniają się do zmian klimatycznych.

Kto tak naprawdę odpowiada za zmiany klimatyczne?

Za zmiany klimatyczne odpowiada przede wszystkim połączenie braku zdecydowanych politycznych decyzji lub celowe zaniedbania oraz wielkie interesy a także najzamożniejsi tego świata. Oczywiście, rynek konsumpcyjny, produkcja, tony zmarnowanego jedzenie i ubrań - uczestniczymy w tym my wszyscy, jednak nakręcenia kapitalistycznego przemysłu wychodzi głównie od tych najbardziej uprzywilejowanych. Czy to oznacza, że na nic nie mamy wpływu? Niekoniecznie. Największą siłą sprzeciwu wobec polityków i wielkich firm są sami ludzie zbierających się w celach protestu. Społeczne wywieranie wpływu nie raz pokazało jak swoją rewolucyjną skuteczność; dowodem tego są marsze antyrasistowskie, wywieranie wpływu na zmianę prawa dotyczącego społeczności LGBT, szereg zmian prawnych, dzięki którym feminizm i równouprawnienie poszły do przodu.

Dziś za emisję CO₂ spowodowaną szczególnie lotami prywatnych samolotów odpowiada około 1,8% całkowitych emisji CO₂ sektora lotniczego, czyli to niewielka część globalnej emisji, ale o bardzo nierównym rozłożeniu odpowiedzialności - skupiona w rękach nielicznych użytkowników i szkodliwa z punktu widzenia sprawiedliwości klimatycznej. Jednak jeśli spojrzymy, która grupa społeczna korzysta z tych lotów, szybko zobaczymy, że największy procent to prywatne loty najbogatszych osób, które mają znacznie większy wpływ na środowisko niż przeciętny obywatel, co uwidacznia ogromną nierówność w emisjach i podkreśla potrzebę polityk klimatycznych uwzględniających sprawiedliwość społeczną.

Zgodnie z raportem Oxfam, najbogatsze 1% populacji odpowiada za około połowę globalnych emisji związanych z lotnictwem. W 2023 roku prywatne samoloty emitowały około 19,5 miliona ton CO₂, co stanowiło 4% całkowitych emisji sektora lotniczego. Spośród tych emisji, 65% pochodziło z lotów odbywających się na terenie Stanów Zjednoczonych. Dla porównania: 50 najbogatszych miliarderów na świecie w 2023 roku odbyło średnio 184 loty prywatnymi samolotami, co łącznie dało 425 godzin w powietrzu i emisję równą emisjom średniego obywatela przez 300 lat. Dodatkowo, ich jachty emitowały tyle CO₂, ile średni obywatel wytwarza przez 860 lat

Jednak lotnictwo, tak jak wspomnieliśmy na początku, to tylko wierzchołek góry lodowej, chociaż temat jest bardzo medialny, np. za sprawą słynnej piosenkarki Taylor Swift, która pokonała niedawno wyjątkowo krótką trasę samolotem, a jej prywatne loty zwróciły uwagę opinii publicznej na problem emisji z sektora lotniczego. W rzeczywistości jednak największe źródła emisji to spalanie paliw kopalnych w energetyce i transporcie, produkcja mięsa, wylesianie i przemysł ciężki - a lotnictwo, choć widoczne, odpowiada tylko za niewielką część globalnego śladu węglowego.

Spalanie paliw kopalnianych niesie za sobą katastrofalne skutki dla klimatu. Nie tylko samo spalanie, ale również zrównoważona produkcja, która często, przy okazji, godzi w etykę pracy, kontynuuje wyzysk pracowników oraz ziem. Złoża paliw kopalnych to również żyła złota i as w rękawie polityków, którzy potrafią, jak Rosja, uzależnić od swoich zasobów wiele innych państw. W 2024 roku emisje CO₂ związane z energetyką osiągnęły rekordowy poziom, wynosząc około 40,8 gigaton. Bez dalszych działań na rzecz rozwoju alternatywnych, odnawialnych źródeł energii problem będzie się tylko pogłębiał.

Sektor transportowy również nie pozostaje tu bez znaczenia. Transport odpowiadał za około 29% emisji CO₂ w Stanach Zjednoczonych w 2022 roku. Jak podaje EPA United States Environmental Protection Agency: Do największych źródeł emisji gazów cieplarnianych związanych z transportem należą samochody osobowe, samochody ciężarowe średniej i dużej ładowności oraz lekkie samochody ciężarowe, w tym SUV-y, pickupy i minivany. Źródła te odpowiadają za ponad połowę emisji z sektora transportu.

Większość gazów cieplarnianych pochodzących z transportu to dwutlenek węgla (CO₂), który powstaje podczas spalania paliw kopalnych, takich jak benzyna czy olej napędowy, w silnikach spalinowych.

Kolejnym problemem jest kwestia rolnictwa i produkcji żywności; sektor ten jest odpowiedzialny za niemal jedną trzecią globalnych emisji gazów cieplarnianych, głównie z powodu wylesiania, hodowli zwierząt i nadmiernego użytkowania gruntów. Jeśli chodzi o samo wylesianie: zmiany użytkowania gruntów, takie właśnie jak wylesianie, odpowiadają za około 11% globalnych emisji CO₂. Na koniec dodajmy jeszcze produkcję ubrań - moda to w końcu ogromny i wyjątkowo ekologiczny przemysł. Ubrania produkuje się często z poliestru, który jest de facto ropą naftową, a więc niskiej jakości, produkuje się w nadmiarze, a wiele z nich jest później spalonych lub wyrzucanych. To wszystko rujnuje naturalny ekosystem a jednocześnie nas samych.

Czym jest Porozumienie Paryskie?

Porozumienie Paryskie, przyjęte w 2015 roku w ramach Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu, jest globalnym porozumieniem mającym na celu ograniczenie wzrostu średniej temperatury na Ziemi do poniżej 2°C, a najlepiej do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Do kwietnia 2018 roku ratyfikowało je 175 państw, z czego 168 przekazało Sekretariatowi UNFCCC informacje o podjętych środkach klimatycznych. W tym czasie 10 krajów rozwijających się przedłożyło swoje pierwsze krajowe plany adaptacyjne, a kraje rozwinięte mobilizowały rocznie 100 mld USD na działania łagodzące skutki zmian klimatu. Porozumienie kładzie nacisk zarówno na redukcję emisji, jak i wsparcie finansowe i adaptacyjne dla najbardziej zagrożonych państw. Jednak, jak podaje GRID Warszawa na podstawie raportu The Gathering Storm (Adaptation Gap Report 2021): Realizacja działań adaptacyjnych nadal rośnie powoli. Skala działań jest coraz większa—tak jak liczba projektów z finansowaniem powyżej 10 mln USD. Pomimo tych postępów, w sprawozdaniu stwierdzono, że potrzebne są dalsze ambicje w zakresie finansowania i wdrażania.

Pokazuje to, że plany adaptacyjne, mimo że formalnie istnieją, są nieco bardziej fasadowe niż realnie wpływające na zmiany. A należy pamiętać, że te postępują wyjątkowo szybko.

Co może pomóc? Działania w kraju

Oczywiście jedną z najważniejszych rzeczy jaką możemy zrobić to wywieranie presji na polityków i polityczki. Działania Ostatniego Pokolenia, które przedstawiają rządowi swoją ustawę LEX Ostatnie Pokolenie o odbudowie polskiej kolei i transportu autobusowego, czy Plan na pokolenia Inicjatywy Wschód mówiący, który porusza kwestie zrównoważonego przemysłu, rolnictwa i energetyki a także sugeruje zmiany w obszarze transportu publicznego i ochrony przyrody - to wszystko propozycje polskie, lokalne, które realnie, często poprzez zaangażowanie obywatelskie, publiczne oraz protesty próbują przykuć uwagę polityków. Kolejnym przykładem rozwoju w dobrą stronę jest np. polski offshore - czyli budowa polskich morskich farm wiatrowych na Bałtyku. Sektor ten to nie tylko nowe miejsca pracy, ale również silna gałąź energii odnawialnej. Przeczytasz o tym więcej tutaj: Konferencja „Bezpieczeństwo w energetyce odnawialnej”.

Również polski biznes ma coraz więcej do zaoferowania jeśli chodzi o zrównoważony rozwój, czego przykładem jest rosnąca liczba firm wprowadzających strategie ograniczania emisji CO₂, inwestujących w odnawialne źródła energii, wdrażających gospodarkę obiegu zamkniętego oraz raportujących swoje działania w ramach ESG (Environmental, Social, Governance).

Podsumowanie

Zmiany klimatyczne wymagają globalnej współpracy, odpowiedzialności największych emitentów i lokalnych działań w duchu zrównoważonego rozwoju. Adaptacja, redukcja emisji i wsparcie finansowe dla najbardziej narażonych społeczności są niezbędne do osiągnięcia celów Agendy 2030 i ograniczenia katastrofalnych skutków zmian klimatu.

Źródła