Ten rok był jednym z najbardziej obfitujących pod względem liczby wyborów parlamentarnych na całym świecie. Jak podaje The Economist, to pierwsze takie wydarzenie w historii: wybory odbywają się w tym roku w aż 76 krajach, obejmując wszystkich uprawnionych do głosowania. To precedensowe wydarzenie jest powodem, dla którego w życiu publicznym ponownie podjęto dyskusję na temat obecności kobiet w polityce. Biorąc pod uwagę, że wybory odbędą się w ośmiu z dziesięciu najludniejszych krajów świata, jest to moment, który może okazać się kluczowy dla obecności i widoczności kobiet w polityce.
Dążenie do równości w różnych wymiarach jest jednym z fundamentów demokratycznej, zachodniej cywilizacji. Postępująca globalizacja, która wpłynęła na rozprzestrzenianie się zachodniej kultury na cały świat, sprawiła, że część z demokratycznych postulatów zaczęła nabierać znaczenia w innych rejonach globu. Nadal jednak nierówność, np. tę, którą możemy zauważyć na przykładzie nieobecności kobiet w rządach, jest jednym z tematów, które w swojej agendzie przedstawia dokument ONZ z 2015 roku Przekształcanie naszego świata: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju – 2030. Podpisali go wówczas przywódcy 193 krajów, deklarując działania na rzecz 17 celów, takich jak eliminacja ubóstwa, zwiększenie dostępu do edukacji oraz działanie na rzecz równości płci. Dążenie do równości płci jest dążeniem do równości społecznej.
Co zmieniło się od 2015 roku? Czy plan dotyczący równości płci, zakładany na 2030, ma szansę się powieść? Niestety, według danych ONZ, upłynie jeszcze wiele lat, zanim społeczeństwo osiągnie pełną równość, ujętą w kryteriach takich jak zakończenie małżeństw dzieci, brak luki płacowej i dyskryminacji w prawie oraz reprezentacja i przywództwo w miejscu pracy, a także reprezentacja w parlamentach krajowych. Ostatni z obszarów, przedstawiany w naszym artykule, wymaga aż 47 lat do pełnej realizacji (biorąc pod uwagę dzisiejsze tempo zmian, będzie to rok 2077). To dowód, że podejmowanie inicjatyw na rzecz kobiet w polityce wymaga jeszcze większej świadomości i zaangażowania.
Dlaczego równość w polityce jest ważna?
Udział kobiet w życiu politycznym i społecznym jest jednym z najważniejszych postulatów równościowych. Kobiety stanowią połowę populacji świata, dlatego dążenie do równości płci jest po prostu dążeniem do równości społecznej. Kobiety, reprezentując inne kobiety w polityce, są przedstawicielkami interesów wielkiej grupy społecznej, a także, jak wynika z badań, bardziej dbają o politykę równościową, prawa człowieka oraz zrównoważony rozwój.
Dane
Portal UN Women, pisząc o kobietach na stanowiskach przywódczych w polityce, podaje kilka interesujących danych, które obrazują sytuację. Na świecie tylko 27 państw z 195 jest prowadzonych przez kobiety. 107 państw na świecie jeszcze nigdy nie miało kobiety przywódczyni.
Obecnie na świecie 23% osób pełniących funkcje ministrów to kobiety, a tylko 15 państw na świecie osiągnęło równość płci w swoich gabinetach, co oznacza, że mają po równo kobiet i mężczyzn pełniących funkcje ministrów.
141 państw ma mniej niż ⅓ stanowisk ministerialnych objętych przez kobiety. W 7 państwach nie ma żadnej kobiecej reprezentacji w rolach ministra.
Jednak nie tylko stanowiska liderskie w rządach mają znaczenie. Istotny jest również szczebel lokalny. Często właśnie od tego poziomu zachodzi zmiana w myśleniu o równouprawnieniu kobiet w polityce. Zaniedbywanie mniejszego szczebla polityki prowadzi do innej nierówności. Dysproporcja między dużymi ośrodkami miejskimi, gdzie kobiety mają większą władzę, a mniejszymi ośrodkami, gdzie polityką zajmują się głównie mężczyźni, wpływa na sposób funkcjonowania małych miast i wsi, co doprowadza do podziału na metropolię i prowincję. To ważny aspekt dla funkcjonowania całego społeczeństwa.
Obecnie na szczeblu lokalnym kobiety stanowią 35,5% wybranych członkiń organów władzy.
Krótki kontekst historyczny: kobiety w polityce
Udział kobiet w życiu publicznym i politycznym nabrał tempa i znaczenia na przestrzeni XVIII–XXI wieku. Wpłynęła na to modernizacja społeczeństw oraz rozwój ruchu feministycznego, który umożliwił kobietom większy dostęp do edukacji. Dzięki industrializacji i rozwojowi przemysłu zmieniło się również życie prywatne kobiet. Nie spełniały one już wyłącznie roli opiekunek domu, zaczęły pracować zawodowo, choć mimo tak dużego przełomu (w porównaniu z wcześniejszymi wiekami, kiedy głównie zajmowały się rodziną), do dziś nie osiągnęły równości wynagrodzenia.
W XX wieku dodatkowym czynnikiem, który przyspieszył udział kobiet w życiu publiczno-politycznym, była I wojna światowa – kobiety zastępowały mężczyzn na froncie w zakładach pracy i fabrykach. XIX i XX wiek był także przełomowy pod względem uzyskania praw wyborczych przez kobiety: pierwszym krajem, który je wprowadził, była Nowa Zelandia (1893), później Australia (1902), a podium zamyka Finlandia (1906). W Polsce kobiety uzyskały prawa wyborcze w 1918 r.
Trudności na drodze kobiet do polityki wynikały nie tylko z tradycyjnych barier obyczajowych i prawnych. Aby lepiej zobrazować historyczną sytuację kobiet, warto zwrócić uwagę na to, jak możliwości ekonomiczne oraz pozycja klasowa wpływały na ich zaangażowanie w sprawy społeczno-polityczne. Uczestnictwo w polityce było łatwiejsze dla uprzywilejowanych grup, do których należały kobiety z wyższych klas. Szlachcianki i magnatki, posiadając ziemię i dostęp do dóbr, mogły śmielej podejmować działania doradcze lub wolontaryjne. (...) w wielkopolsce, „dobrze urodzone” kobiety żyły sprawami publicznymi i starały się zaznaczyć swój udział w kre- owaniu wydarzeń politycznych w swoim otoczeniu. Instrumen- talnie wykorzystywały intensywnie prowadzone życie towarzy- skie, dzięki któremu, skupiając na sobie uwagę, wspierały awanse mężów i zdobywanie przez nich urzędów. lokowały w nich własne ambicje, ponieważ o możliwości działania szlachcianki na scenie publicznej, w większym stopniu niż w przypadku korzystających z rodowych koneksji magnatek, decydowała pozycja polityczna i majątkowa męża.
Mimo wielu zmian, jakie dokonały się na przestrzeni wieków, kobiety wciąż zmagają się z brakiem reprezentacji politycznej na każdym szczeblu kariery i wpływu politycznego. Jedną z głównych barier jest tzw. szklany sufit – niewidzialna bariera ograniczająca możliwość awansu kobiet (lub innych grup będących w mniejszości) na najwyższe stanowiska w organizacjach. Mimo że formalnie nie ma przeszkód, ukryta dyskryminacja oraz strukturalne ograniczenia wciąż blokują możliwości rozwoju zawodowego kobiet.
Kobiety jako liderki polityczne
W 2018 roku Forbes opublikował listę najbardziej wpływowych kobiet w polityce (Women Who Rule The World: The 22 Most Powerful Female Political and Policy Leaders 2018). W zestawieniu znalazły się m.in. Angela Merkel (ówczesna kanclerz Niemiec), Theresa May (premier Wielkiej Brytanii), Beata Szydło (premier Polski), a także Ruth Bader Ginsburg (sędzia Sądu Najwyższego USA) i królowa Elżbieta II. Lista ta pokazuje, że widoczność kobiet w polityce znacząco się zmieniła na przestrzeni lat, choć wciąż potrzeba systemowych zmian, aby osiągnąć pełną równość.
Dane
IPU Parline – globalna baza danych parlamentów prowadzona przez Międzynarodowy Związek Parlamentarny, udostępnia na swojej stronie miesięczny ranking kobiet w parlamentach krajowych. We wrześniu 2024 roku dane pokazują, że:
- Kraje, gdzie liczba kobiet w rządzie jest największa (ponad 50%): Rwanda, Kuba, Nikaragua, Andora, Meksyk, Namibia, Zjednoczone Emiraty Arabskie.
- Kraje, gdzie prawie osiąga się parytet (40–49,9%): Kostaryka, Islandia, Szwecja, Boliwia, Senegal, Finlandia, Monako, Nowa Zelandia, Dania, Południowa Afryka, Norwegia, Hiszpania, Mozambik, Ekwador, Argentyna, Belgia, Etiopia, Austria, Mołdawia, Wielka Brytania.
- Kraje, gdzie liczba kobiet w rządzie jest najmniejsza (5–8%): Sri Lanka, Antigua i Barbuda, Palau, Liban, Tonga, Algieria, Gambia.
Polska uplasowała się na 70. miejscu (29,6%, 136 kobiet na 460 miejsc w rządzie).
Wnioski
Wśród krajów o największej liczbie kobiet w rządzie przeważają te z Ameryki Łacińskiej. W zestawieniu nie znalazł się żaden kraj z Europy. Z kolei wśród krajów bliskich parytetowi dominują kraje europejskie. Najmniejszy udział kobiet w rządzie odnotowano w krajach z Azji, Ameryki Północnej i Karaibów, Oceanii oraz Afryki.
Należy pamiętać, że to ranking oparty na danych z września 2024. Aby uzyskać pełniejszy obraz sytuacji, warto uwzględnić badania z ostatnich lat, tempo zmian oraz kilka innych kluczowych czynników.
Bariery i działania
Zagrożenia
Przemoc: Według IPU ponad 45% kobiet w polityce doświadczyło przemocy fizycznej, psychologicznej lub online. Celem tych ataków jest odsunięcie kobiet od polityki, zastraszenie i zniechęcenie do uczestnictwa, co osłabia ich pozycję w życiu politycznym.
Sztuczna inteligencja: Rozwój technologii może działać na korzyść, jak i niekorzyść kobiet w polityce. AI może przyczyniać się do dezinformacji i tworzenia treści deepfake, ale jednocześnie może być wykorzystywana do walki z przemocą online, wymagając odpowiednich regulacji.
Strategie polityczne na szczeblu krajowym
Strategie: W 2019 roku niektóre partie w Polsce stosowały kwoty płci, aby zwiększyć liczbę kobiet na listach wyborczych. Jednak często kobiety były umieszczane na mniej korzystnych pozycjach, co zmniejszało ich szanse na wybór. Luka między liczbą kobiet na listach a liczbą tych faktycznie wybieranych była wyraźna.
Kwoty płciowe: Jak podaje Womenlobby.org, kwoty płciowe oraz polityki promujące równość płci są kluczowe dla zwiększenia udziału kobiet w polityce.
Liderki polityczne: Wybory parlamentarne w 2019 roku pokazały, że kluczową rolę w promowaniu kobiet odgrywają liderzy partii. Ich wsparcie i decyzje dotyczące układu list wyborczych mają bezpośredni wpływ na reprezentację kobiet.
Zmiany systemowe: Systemowe zmiany obejmujące każdy szczebel władzy są niezwykle istotne. Aktywne wspieranie kobiet w polityce poprzez programy mentoringowe, edukację polityczną oraz eliminację przemocy wobec kobiet to kluczowe zadania współczesnej polityki. Ważną zmianą jest wprowadzenie przepisów gwarantujących ustawowy udział kobiet w rządzie (co najmniej 30%). Kraje takie jak Rwanda i Meksyk przyjęły już tego typu legislację.
Organizacje wspierające kobiety w polityce
Na całym świecie, w tym w Polsce, istnieją organizacje promujące udział kobiet w polityce, wspierające je poprzez badania, edukację i aktywizację. Skupiają się one na prawach kobiet, równouprawnieniu i rozwoju liderek w przestrzeni społeczno-politycznej. Regularnie organizują debaty i zjazdy na temat równości płci.
Przykłady międzynarodowe:
- Fundusz Wspierania Równości Płci UN Women
- European Women’s Lobby (EWL)
- The National Democratic Institute (NDI)
W Polsce:
- Kongres Kobiet
W artykule "Światu potrzeba więcej kobiet u władzy" opublikowanym w Krytyce Politycznej Ellen Johnson Sirleaf i Binaifer Nowrojee wskazują na potrzebę wsparcia kobiet w polityce, podkreślając, że grupy społeczeństwa obywatelskiego często borykają się z ograniczonymi środkami finansowymi. Ich działania są jednak kluczowe dla zapewnienia większej liczby kobiet na stanowiskach politycznych.
Istnieją także grupy społeczeństwa obywatelskiego, które niestrudzenie walczą na rzecz praw i wolności kobiet. Rywalizują one jednak między sobą o coraz bardziej skąpe środki finansowe. Dopóki nie znajdzie się więcej środków na te cele, kobiety, zwłaszcza te w krajach o niskim dochodzie, będą cierpieć z powodu braku inwestycji w ich polityczny status. Nie możemy wzbraniać się przed popieraniem inicjatyw, które skupiają się na tym, aby kobiety obejmowały więcej stanowisk politycznych. I tak mają one do pokonania wiele innych przeszkód. Niech rok 2024 będzie tym, który stworzy kolejne pokolenie przywódczyń. Razem możemy zbudować przyszłość, w której silne liderki będą miały moc sprawczą w polityce.
Podsumowanie
Mimo że tempo zmian w kierunku równości płci nie napawa optymizmem, badania oraz liczne artykuły naukowe wskazują na narzędzia i organizacje, które mogą przyspieszyć ten proces oraz zmienić kulturę polityczną. Reprezentacja kobiet na kluczowych szczeblach politycznych z pewnością należy do najważniejszych kwestii, które mogą istotnie wpłynąć na funkcjonowanie społeczeństwa.
Źródła:
https://data.ipu.org/women-ranking/?date_month=9&date_year=2024
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/6073/1/Drogi%20kobiet%20do%20polityki.pdf
https://www.womenpoliticalleaders.org/wp-content/uploads/2024/04/Representation-Matters-A5.pdf
https://www.womenlobby.org/Women-in-Politics-507?lang=en
https://www.womenpoliticalleaders.org/wp-content/uploads/2024/04/Representation-Matters-A5.pdf
https://krytykapolityczna.pl/swiat/swiat-potrzebuje-kobiet-u-wladzy/
https://www.gov.pl/web/polskapomoc/cele-zrownowazonego-rozwoju
