Przed pandemią Covid-19 postępy dotyczące obszaru zdrowia były znacznie bardziej widoczne; poprawiało się zdrowie reprodukcyje matek i dzieci, zasięg wykonywanych szczepień oraz leczenia chorób zakaźnych, chociaż były też znaczne dysproporcje dotyczące poszczególnych rejonów świata. Około 84 procent tych „nadmiarowych zgonów” koncentrowało się w Azji Południowo-Wschodniej, Europie i obu Amerykach (zgodnie z definicją WHO), a 68 procent w zaledwie 10 krajach. Przerwy w podstawowych usługach zdrowotnych odnotowano w 92 procentach z 129 krajów objętych badaniem pod koniec 2021 r.
Pandemia, przede wszytskim, poważnie zaburzyła funkcjonowanie podstawowych usług zdrowotnych a także doprowadziła do wzrostu przypadków lęku i depresji, oraz skróciła globalną średnią długość życia. Zahamowała też postępy w zwalczaniu HIV, gruźlicy i malarii. Przerwała dwudziestoletni rozwój systemów powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. W efekcie, po raz pierwszy od dekady, odnotowano spadek liczby szczepień, a śmiertelność z powodu gruźlicy i malarii wzrosła. Możemy więc powiedzieć, że mimo początkowego przyspieszenia rozwoju w obszarze zdrowia teraz jesteśmy znów na początku drogi. Może nie poczatku, ale na pewno musimy wiele działań ponowić lub zintensyfikować.
Pandemia a kryzys zdrowia psychicznego i well-being
Globalny kryzys zdrowia psychicznego wpływa negatywnie na funkcjonowanie środowisk pracy. Jak podają Światowa Organizacja Zdrowia oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy, każdego roku na skutek depresji i zaburzeń lękowych traconych jest około 12 miliardów dni pracy, co przekłada się na straty dla globalnej gospodarki przekraczające 1 bilion dolarów rocznie.
Pandemia miała poważny wpływ na zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie ludzi na całym świecie. W 2020 roku odnotowano szacunkowy wzrost przypadków lęku i depresji na świecie o 25 procent, przy czym najbardziej narażone były osoby młode oraz kobiety. Te osoby były również narażone na konfrontacje z najbardziej pogłębionym deficytem opieki, która dotyczyła właśnie zdrowia psychicznego, ale też neurologii i leczenie uzależnień.
Choć do końca 2021 roku nastąpiła pewna poprawa, wiele osób nadal nie ma możliwości uzyskania potrzebnej pomocy – zarówno w przypadku wcześniej istniejących, jak i nowych zaburzeń psychicznych.
Już przed pandemią depresja, lęk i inne problemy ze zdrowiem psychicznym dotykały zdecydowanie zbyt wielu dzieci. Szacuje się, że w 2019 r. ponad 13 procent nastolatków w wieku od 10 do 19 lat miało zdiagnozowane zaburzenie psychiczne zgodnie z definicją WHO. Pandemia pogłębiła problemy ze zdrowiem psychicznym wśród dzieci i młodzieży a spowodowane było to brakiem doświadczeń społecznych, zamknięciem szkół, zakłóceniem codziennej rutyny, stresem związanego z brakiem bezpieczeństwa i utratą dochodów rodzinnych oraz niepewnością co do przyszłości. Ostatecznie, wg badania WHO, długotrwały spadek zdrowia psychicznego od roku 2000 został pogłębiony przez Covid-19, a przypadki depresji wzrosły o 25 procent na świecie w latach 2020-21, a trend ten nie ustąpił.
Co jeszcze bardziej wpływa na pogłębianie się tego globalnego kryzysu zdrowia psychicznego? Czynniki takie jak koszty utrzymania, wydłużające się godziny pracy, powszechne korzystanie z mediów społecznościowych i powiązany charakter naszej pracy i życia domowego dzięki nowym technologiom.
Dysproporcje regionalne dotyczące poprawy zdrowia
Ciężko jest mówić o jednoznacznej poprawie zdrowia na świecie kiedy nie zwracamy uwagi na poszczególne regiony. Niestety mierzymy się z wieloma nierównościami ekonomicznymi, które wpływają na ochronę zdrowia w danym państwie lub regionie.
Jednym z dobrych przykładów jest dostęp do kompetentnej i wykwalifikowanej opieki porodowej, która jest kluczowa, ponieważ zmniejsza zachorowalność i śmiertelność matek i noworodków. W ujęciu globalnym, kiedy patrzymy na wyniki procentowe, moglibyśmy stwierdzić, że opieka okołoporodowa była zapewniona w większości rejonów świata i idziemy w dobrym kierunku. W Latach 2015–2021, szacunkowo 84 procent porodów było wspomaganych przez wykwalifikowany personel medyczny, w tym lekarzy, pielęgniarki i położne. Był to wzrost z 77 procent w latach 2008–2014. Jednak jeśli spojrzymy na zasięg takiej opieki w Afryce Subsaharyjskiej to był o 20 punktów procentowych niższy od średniej światowej. Widać więc, że dysproporcje są ogromne.
W ostatnich latach poprawiły się wskaźniki przeżywalności dzieci, choć nadal umiera ich zbyt wiele. W 2020 roku zmarło aż 5 milionów dzieci poniżej piątego roku życia, z czego prawie połowa w pierwszym miesiącu życia (pamiętajmy, że był to okres pandemiczny) Najtrudniejsza sytuacja panuje w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie wskaźnik śmiertelności dzieci jest 14 razy wyższy niż w Europie i Ameryce Północnej. Spadł też wskaźnik urodzeń wśród nastolatek a największą poprawę widać w Azji Południowej i Środkowej, co jest pozytywnym sygnałem.
Monitoring sytuacji zdrowotnej na świecie - Our World in Data
Oprócz zdrowia psychicznego oraz pandemii uwagę przykuwa również sytuacja rozwoju chorób niezakaźnych (choroby układu krążenia, rak, przewlekłe choroby układu oddechowego i cukrzyca stanowią główne przyczyny zgonów na świecie), ponieważ ich leczenie i profilaktyka wymagają znacznych nakładów finansowych. Do tych chorób wlicza się również te, które wynikają ze spożywania alkoholu, palenia tytoniu, otyłości i niezdrowego odżywiania się oraz braku aktywności fizycznej. Co ważne - 77 procent zgonów z powodu chorób niezakaźnych ma miejsce w krajach o niskich i średnich dochodach.
Bezpieczeństwo żywnościowe oraz zdrowie środowiskowe (wg American University of Caribbean School of Medicine)
Mimo postępu w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego na świecie, głód i niedożywienie wciąż pozostają poważnymi wyzwaniami zdrowotnymi – również w krajach rozwiniętych. Klęski żywiołowe, zmiany klimatu i rosnąca liczba ludności obciążają infrastrukturę i uwidaczniają istniejące nierówności społeczno-ekonomiczne. Nasze systemy żywienia opierają się głównie na kilku gatunkach roślin i zwierząt, które są podatne na choroby, inwazyjne szkodniki i skutki utraty bioróżnorodności. Dodatkowo zmiany klimatyczne coraz silniej wpływają na jakość i dostępność żywności.
Równie istotny jest wpływ środowiska na zdrowie ludzi. Wiele chorób zakaźnych – takich jak COVID-19, Ebola czy HIV – miało swoje źródło w bliskim kontakcie człowieka z dzikimi zwierzętami, często na skutek ingerencji w naturalne siedliska. Ochrona dzikiej przyrody może zatem pełnić również funkcję profilaktyki zdrowotnej. Zanieczyszczenie powietrza i wody stanowi kolejne poważne zagrożenie – prowadzi do milionów przedwczesnych zgonów rocznie oraz chorób przewlekłych. Dodatkowo, wzrost globalnych temperatur sprzyja rozprzestrzenianiu się chorób tropikalnych na obszary, które dotąd były od nich wolne, co stawia nowe wyzwania przed systemami opieki zdrowotnej na całym świecie.
Nierówności w dostępie do opieki zdrowotnej
Wynikają one nie tylko z różnic biologicznych, ale też z warunków życia, w jakich ludzie się rodzą, wychowują i funkcjonują. Na ich pogłębianie wpływają również czynniki polityczne, prawne, ekonomiczne, a także społeczne normy i działania instytucji. Podczas gdy niektóre kraje dysponują dobrze rozwiniętym i powszechnie dostępnym systemem ochrony zdrowia, w wielu biedniejszych regionach świata dostęp do leczenia pozostaje ograniczony. Miliony osób zmagają się z barierami – zarówno finansowymi, jak i organizacyjnymi – co prowadzi do ogromnej liczby możliwych do uniknięcia zgonów każdego roku. Warto zadać sobie pytanie ile, jako kraje, przeznaczamy pieniędzy z PKB na państwową ochronę zdrowia.
W 2023 roku Polska przeznaczyła na ochronę zdrowia około 241,6 miliarda złotych, co stanowiło 7,1% produktu krajowego brutto (dane GUSu). Dla porównania w 2023 roku średnie wydatki rządów państw Unii Europejskiej na ochronę zdrowia wyniosły 7,3% produktu krajowego brutto (PKB), co odpowiadało kwocie 1 251 miliardów euro.
Podsumowanie
Pandemia COVID-19 zahamowała postęp w realizacji Celu Zrównoważonego Rozwoju dotyczącego zdrowia, pogłębiając globalny kryzys zdrowia psychicznego i obnażając nierówności w dostępie do opieki - ten okres był trudny i spowodował wiele zmian i cofnięć. Problemy te są dziś dodatkowo wzmacniane przez zmiany klimatyczne, kryzysy żywnościowe i choroby niezakaźne, które coraz silniej obciążają systemy zdrowotne, zwłaszcza w krajach o niższych dochodach. W obliczu tych wyzwań konieczne jest ponowne zintensyfikowanie działań na rzecz globalnego zdrowia i większe inwestycje w dostępne i równe systemy opieki. Na pewno do poprawy przyczynia się zarówno ochrona środowiska, jak i sprawiedliwa dystrybucja dóbr oraz dostęp do ochrony zdrowotnej.
Źródła
- https://www.ft.com/content/4b75300a-12ca-42b7-a07a-4519435ea4b8?utm_source=chatgpt.com
- https://ourworldindata.org/explorers/global-health
- https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/wydatki-na-ochrone-zdrowia-w-latach-2021-2023%2C27%2C4.html
- https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Government_expenditure_on_health
- https://unstats.un.org/sdgs/report/2022/goal-03/
- https://www.aucmed.edu/about/blog/global-health-issues
