Cel zrównoważonego rozwoju: czysta woda i warunki sanitarne

Aby ludzie i społeczeństwa były zdrowe niezbędna jest nie tylko opieka zdrowotna, ale przede wszystkim dostęp do czystej wody oraz odpowiednich warunków sanitarnych a także przestrzeganie zasad higieny. Niestety postęp osiągania tego celu, tak samo jak w przypadku innych, został spowolniony przez COVID-19. Według danych United Nations do osiągnięcia tego celu wymagany jest wyjątkowo przyspieszony postęp - bez niego miliardy ludzi będą zagrożone skrajnie złymi warunkami życia. Zapotrzebowanie na coraz więcej wody wynika z potrzeb rozwoju rolnictwa i jego presji, postępującej urbanizacji, rozwoju przemysłu i sektora energetycznego oraz oczywiście ze wzrostu populacji. Mamy za sobą dziesiątki lat nadmiernej eksploatacji zasobów ziemskich oraz niekontrolowanego przemysłu, który sprawił, że zasoby te zaczęły się wyczerpywać a klimat niszczyć. Efektem tego już teraz są wielkie susze oraz zmiany klimatyczne, które powodują problemy ze zdrowiem ludzi, wymuszają migracje ludów i są realnym zagrożeniem dla świata, z tym, że w każdym jego rejonie to zagrożenie wiąże się z inną dynamiką. Oczywiście rejonami, które zagrożone są największą utratą wody jest Afryka (zwłaszcza północna) oraz Azja zachodnia. 

Wieloletnie zaniedbania w zarządzaniu, nadmierne czerpanie wody i jej zanieczyszczanie doprowadziły do pogłębienia deficytu wodnego i degradacji ekosystemów zależnych od wody. Skutki tych procesów odbijają się na zdrowiu ludzi, gospodarce oraz bezpieczeństwie żywnościowym i energetycznym. Aby zaspokoić potrzeby społeczne i gospodarcze w sposób sprawiedliwy i trwały, konieczne jest co najmniej dwukrotne (!) zwiększenie tempa wdrażania efektywnego zarządzania zasobami wodnymi na świecie. Potrzebne są także większe inwestycje w infrastrukturę wodno-sanitarną oraz intensyfikacja współpracy pomiędzy państwami, które dzielą wspólne zasoby wodne. Niestety w czasach kiedy wielkie korporacje oraz koncerny paliwowe, a także wiele innych ogromnych firm nie ponoszą odpowiedzialności za produkcję i eksploatację a także umiejętnie omijają prawo - problem ten wydaje się bardzo trudny do rozwiązania.   

Cel pitnej wody, warunków sanitarnych i higieny - jak go osiągnąć?

Z danych przedstawionych w raporcie Global Water Monitor 2025 wynika, że do 2025 roku znaczna część światowej populacji może doświadczyć poważnych trudności związanych z dostępem do wody. Szacuje się, że aż 5 miliardów ludzi będzie żyło w krajach, które zużywają ponad 20% swoich odnawialnych zasobów wodnych, co wskazuje na rosnący poziom deficytu. Zmiany klimatyczne dodatkowo nasilą te problemy, zwiększając zagrożenia wodne w wielu regionach świata. Coraz szybsze topnienie lodowców, które odgrywają kluczową rolę w sezonowym zaopatrzeniu w wodę, prowadzi nie tylko do zmniejszenia dostępnych zasobów, ale także zwiększa ryzyko katastrof naturalnych, takich jak powodzie, susze i osunięcia ziemi. Dziś z największymi problemami w zakresie nie tylko wody, ale także warunków sanitarnych zmaga się oczywiście Afryka i Azja Zachodnia (problem oczywiście pogłębił się przez wojnę w Gazie). Czy jest jednak jakikolwiek postęp patrząc na dane w kilku lat odnoszące się do dostępu do wody pitnej? Na razie szacuje się, że aby osiągnąć cel ONZ potrzebowalibyśmy aż sześciokrotnego wzrostu obecnych wskaźników postępu w zakresie bezpiecznie zarządzanej wody pitnej oraz pięciokrotnego wzrostu w zakresie bezpiecznie zarządzanych warunków sanitarnych i trzykrotnego wzrostu w zakresie podstawowych usług higienicznych.

Co o postępie mówią dane z ostatnich lat? Jeśli spojrzymy na dane między 2015 a 2022 roku to zobaczymy, że odsetek populacji korzystającej z bezpiecznie zarządzanej wody pitnej wzrósł z 69 do 73 procent. Osoby, które miały dostęp do bezpiecznie zarządzanych warunków sanitarnych wzrosły zaś z 49 do 57 procent, a  udział osób  podstawowymi usługami higienicznymi z 67 do 75 procent. Ile w takim razie było osób, których sytuacja była najbardziej krytyczna? Czyli tych, którzy nadal nie miało bezpiecznie zarządzanej wody pitnej? W 2022 r.  było to 2,2 miliarda ludzi. A 3,5 miliarda nie miało bezpiecznie zarządzanych warunków sanitarnych. Znikające mokradła i czystość wód Mówiąc o alarmującym stanie zasobów wodnych na Ziemi, często zapominamy, skąd właściwie czerpiemy wodę i co sprawia, że grozi nam jej utrata. Poza topniejącymi lodowcami, kluczową rolę w ekosystemie odgrywają także tereny podmokłe. To jedne z najbardziej zróżnicowanych biologicznie ekosystemów – są siedliskiem aż 40% gatunków roślin i zwierząt na świecie! Niestety, wskutek osuszania, złego zarządzania wodą i przekształcania gruntów, utraciliśmy już ponad 85% tych obszarów. Degradacja mokradeł uwalnia zgromadzony w nich węgiel, co pogłębia zmiany klimatyczne, a także zwiększa ryzyko rozprzestrzeniania się chorób. Od lat 70. aż 81% gatunków zależnych od terenów podmokłych znacznie się zmniejszyło, a wiele z nich jest zagrożonych wyginięciem. Podobne zagrożenia dotyczą też innych ekosystemów wodnych; rzek, jezior i zbiorników,  które szybko się zmieniają pod wpływem wzrostu populacji, urbanizacji i zmian klimatu. 

Poziom zasobów wodnych to jedno, ale równie istotna (i często pomijana) jest kwestia jakości wody oraz jej monitorowania. Sam dostęp do zbiorników wodnych nie oznacza jeszcze, że woda nadaje się do picia. W wielu przypadkach pochodzi ona z niesprawdzonych źródeł, co wiąże się z ryzykiem chorób, a nawet zagrożeniem życia. W 2020 roku przeanalizowano jakość wód w rzekach, jeziorach i warstwach wodonośnych w 97 krajach: wyniki pokazały, że 60% z nich miało dobrą jakość środowiskową. Jednak aż 99% ocen dotyczyło krajów o wyższych dochodach; jedynie 1% pochodziło z najuboższych państw. Dla co najmniej 3 miliardów ludzi nie wiadomo, jaka jest jakość wody, z której korzystają - głównie z powodu braku monitoringu wód. Podobnie sytuacja wygląda z wodami gruntowymi, które często stanowią główne źródło słodkiej wody - tylko około 60% krajów uwzględnia je w swoich raportach. Oczywiście ogromnym problemem są nieoczyszczone ścieki oraz zanieczyszczenia z rolnictwa, które stanowią jedne głównych zagrożeń dla jakości wód na świecie. Wprowadzają one do rzek, jezior i wód gruntowych nadmiar substancji odżywczych, co zaburza działanie ekosystemów. Aby chronić zasoby słodkiej wody (zwłaszcza w regionach o szybkim przyroście ludności, jak Afryka) konieczna jest poprawa praktyk rolniczych i skuteczniejsze oczyszczanie ścieków. Kluczowe jest też budowanie, wyżej wspomnianego, dobrego systemu monitorowania jakości wody, który pozwoli szybko wykrywać zagrożenia i reagować, zanim sytuacja ulegnie poważnemu pogorszeniu.

Deficyt wody Deficyt wodny pojawia się, gdy zużycie słodkiej wody przekracza 25% całkowitych odnawialnych zasobów tego surowca. Wysoki poziom stresu wodnego może mieć poważne konsekwencje dla środowiska, a także zahamować lub cofnąć rozwój gospodarczy i społeczny, zwiększając ryzyko rywalizacji i konfliktów między użytkownikami wody. Na świecie w 2019 roku średni wskaźnik stresu wodnego wyniósł 18,6%, co jest jeszcze bezpiecznym poziomem, jednak nie pokazuje to duże różnic na poziomie regionalnym. Północna Afryka i Azja Zachodnia to przykłady regionów, które doświadczyły krytycznego poziomu stresu wodnego w ostatnich latach. Co może przybliżyć nas do osiągnięcia celu?

Choć dane ONZ wskazują, że obecne tempo działań jest zdecydowanie zbyt wolne, by zrealizować cel zapewnienia wszystkim dostępu do czystej wody i odpowiednich warunków sanitarnych, istnieją kierunki działań, które mogą pomóc w łagodzeniu kryzysu wodnego. Kluczowe znaczenie ma zrównoważona gospodarka zasobami, inwestowanie w technologie oczyszczania i ponownego wykorzystania wody, a także poprawa monitoringu jakości wody. Wspieranie transformacji energetycznej, w tym rozwój odnawialnych źródeł energii jak energetyka wiatrowa offshore, może pośrednio wpłynąć na sytuację wodną, ograniczając presję ze strony wysokoemisyjnych i wodochłonnych sektorów, jak przemysł czy energetyka konwencjonalna. Ważna jest również odpowiedzialność zarówno rządów, jak i przedsiębiorstw w kwestii ochrony zasobów wodnych oraz wdrażania długofalowych strategii zarządzania wodą.

Mimo, że opisane działania dają powody do umiarkowanego optymizmu, kluczowe wydaje się zjednoczenie w imię wspólnego dobra. Nie będzie to jednak możliwe bez realnego ograniczenia wpływu najbogatszych ludzi oraz największych korporacji i koncernów, które dziś ponoszą najmniejszą odpowiedzialność za eksploatację surowców, mimo że to właśnie one w największym stopniu przyczyniają się do ich zużycia i zanieczyszczenia środowiska. Zbyt często odpowiedzialnością za skutki tej działalności obarcza się konsumentów i osoby o ograniczonym wpływie, zasobach i możliwościach działania.Nasza indywidualna siła wobec ogromnych lobbystycznych interesów, na przykład sektora paliw kopalnych, może być niewielka, ale jako zbiorowość mamy realny wpływ na decyzje polityczne i gospodarcze. Zmiana zaczyna się czasem od pozornie drobnych decyzji, takich jak wybór polityki energetycznej państwa. W Polsce jedną z obiecujących alternatyw wspierających zrównoważone gospodarowanie zasobami jest dekarbonizacja i rozwój odnawialnych źródeł energii, na przykład poprzez budowę farm wiatrowych na Morzu Bałtyckim. Źródła: 1.https://library.wmo.int/records/item/69033-state-of-global-water-resources-report-2023

2. https://globalgoals.org/goals/6-clean-water-and-sanitation/ 3. https://unstats.un.org/sdgs/report/2022/Goal-06/