Brak stabilności, tradycyjnych praw pracowniczych i samozatrudnienie – to główne cechy charakteryzujące pracę platformową. Osoby wykonujące taką pracę to usługodawcy działający na rzecz platform takich jak Uber, Wolt czy Glovo, które oferują zarówno transport, jak i dostarczanie jedzenia. Mimo że formalnie „pracownicy” tych firm to osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, wielokrotnie zwracano uwagę, że ich praca de facto nie różni się od tej, która uprawnia do praw pracowniczych, świadczeń socjalnych i ubezpieczenia zdrowotnego. Wynika to z faktu, że platformy, za pośrednictwem których działają ci pracownicy, np. kierowcy Ubera, wydają im odgórne polecenia o charakterze służbowym i sprawują nad nimi kontrolę podobną do tej, którą objęci są pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.
Co wprowadza nowa dyrektywa unijna?
Dyrektywa przyjęta przez Unię Europejską 14 października 2024 roku była poprzedzona kilkoma kluczowymi etapami legislacyjnymi, podczas których Rada UE, Parlament Europejski oraz ministrowie pracy i spraw społecznych państw członkowskich osiągnęli porozumienie.
Nowe przepisy dyrektywy wprowadzają domniemanie istnienia stosunku pracy. Oznacza to, że jeśli osoby pracujące dla platformy podlegają warunkom podobnym do tych, jakie pracodawca nakłada na pracownika – na przykład w zakresie sprawowania nad nimi kontroli – mogą być traktowane na równych prawach z pracownikami etatowymi.
Prawne domniemanie zatrudnienia oznacza, że w takiej sytuacji osoba pracująca dla platformy będzie mogła ubiegać się o korzyści związane ze statusem pracowniczym, takie jak np. zasiłek czy ubezpieczenie.
Jest to ważna zmiana w kontekście współczesnego zjawiska prekariatu, o którym pisaliśmy w osobnym artykule poświęconym tematyce platform economy (https://jobsdoor.eu/pl/articles/UmjCdmtatgfjZxomQ6CV). Nowa klasa społeczna, charakteryzująca się niepewnością zatrudnienia oraz niestabilnymi warunkami pracy, to często właśnie osoby pracujące w gospodarce platformowej. Taki system pracy najczęściej obejmuje młode osoby wkraczające na rynek pracy, osoby z niższym wykształceniem, a także imigrantów i pracowników sektora kreatywnego. Badania wykazały, że 42% osób wykonujących pracę dla platform znajduje się w przedziale wiekowym 18-29 lat, a 39% w przedziale 30-49 lat („Dependence and Precarity in Platform Economy”, 2020). Łącznie dyrektywa obejmie aż 28 mln osób pracujących w ten sposób, co stanowi rewolucyjną zmianę, umożliwiającą zabezpieczenie prawne i socjalne dla milionów ludzi. Na kim spocznie ciężar dowodu stosunku pracy?
Aby uznać, że współpracownicy platformy nie są pracownikami (a więc nie przysługują im prawa pracownicze), platforma musi odpowiednio to udowodnić – to ona ma obowiązek wykazać, że współpracownicy działają w pełni niezależnie. W związku z tym platforma musi dowieść, że nie dochodzi do nadużyć, takich jak pozbawienie tych osób praw pracowniczych, mimo że ich praca w rzeczywistości przypomina zatrudnienie.
Ryzyko związane z tym, że ciężar dowodu spoczywa na platformach, polega na tym, że mogą one manipulować faktami i przedstawiać warunki pracy w zniekształcony sposób. Istnieje więc obawa, że pomimo korzystnych działań UE na rzecz praw pracowniczych, osoba pracująca dla platformy może nadal nie uzyskać sprawiedliwego traktowania. Mając na uwadze liczne kontrowersje związane z Uberem – takie jak unikanie opodatkowania, brak zapewnienia odpowiednich warunków pracy czy nieprzestrzeganie zasad BHP – można wnioskować, że dyrektywa nie rozwiąże magicznie wszystkich problemów. Jest jednak istotnym krokiem w kierunku pozytywnych zmian dla milionów osób pracujących na tych zasadach.
Dodatkowe kwestie w regulacji
Dyrektywa dotycząca pracy platformowej wprowadza większą przejrzystość w stosowaniu algorytmów w zarządzaniu pracownikami, wymagając, aby zautomatyzowane systemy były nadzorowane przez wykwalifikowanych pracowników. Oznacza to, że pracownicy nie będą mogli być monitorowani wyłącznie przez algorytmy ani zwalniani na ich podstawie. Zyskają również prawo do kwestionowania decyzji podejmowanych automatycznie przez system.
Mając na uwadze system pracy w platformach transportowych, oparty na rekomendacjach i algorytmach (takich jak mechanizmy oceniania), jest to istotna zmiana, która umożliwia lepszą i dokładniejszą kontrolę pracy przez człowieka, a nie przez automatyczny system.
W dalszych etapach dyrektywa zostanie podpisana przez Radę oraz Parlament Europejski i zacznie obowiązywać po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE. Państwa członkowskie będą mieć dwa lata na wdrożenie przepisów do krajowych regulacji.
Podsumowanie
Miliony pracowników zatrudnionych w gospodarce platformowej to również miliony niepewnych sytuacji, gorszych warunków pracy i braku formalnej kontroli. Nowa dyrektywa UE dotycząca pracy platformowej to znaczący krok w stronę zapewnienia lepszej ochrony prawnej i socjalnej. Mimo, że odpowiedzialność platform jest szerokim tematem wymagającym kolejnych regulacji rozwiązanie unijne wprowadza istotne mechanizmy kontroli i przejrzystości, zwiększając szanse na sprawiedliwe traktowanie tych osób w dynamicznie rozwijającym się rynku pracy.
Źródła: 1. https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2024/10/14/platform-workers-council-adopts-new-rules-to-improve-their-working-conditions/ 2. https://www.prawo.pl/kadry/dyrektywa-o-pracownikach-platformowych,525908.html 3. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-89-2024-INIT/pl/pdf 4. https://jobsdoor.eu/pl/articles/UmjCdmtatgfjZxomQ6CV
