Cel zrównoważonego rozwoju: Dobra jakość edukacji

Edukacja i dostęp do niej znacznie wpływają na poziom życia jednocześnie podnosząc potencjał innowacyjności w danym miejscu. Zapewnienie jej jest kolejnym celem do realizacji do 2030 roku na liście ONZ.

zapewnienie wysokiej jakości edukacji oraz promowanie nauki przez całe życie

Patrząc na edukację z dalszej perspektywy czasowej, tak jak w przypadku wielu celów ONZ wyznaczonych na 2030 rok, sytuacja faktycznie się poprawia. W porównaniu do lat 90. i początku XXI wieku znacznie więcej dzieci uczęszcza dziś do szkół, także na poziomie przedszkolnym. Na przykład, w 1995 roku tylko ok. 33% dzieci w wieku 3–5 lat w Polsce uczęszczało do przedszkola – w 2022 roku było to już ponad 92%(GUS) Znacząco poprawił się również dostęp do szkół na obszarach wiejskich dzięki rozbudowie infrastruktury edukacyjnej oraz programom wyrównywania szans. Liczba osób z wykształceniem wyższym w populacji 25–34 lata wzrosła z około 14% w 2000 roku do ponad 43% w 2022 roku (Eurostat). Oczywiście, lepszy dostęp do edukacji nie zawsze przekłada się automatycznie na wyższą jakość życia, to zależy od wielu czynników, takich jak rynek pracy, kapitał kulturowy czy system wsparcia społecznego. Niemniej jednak edukacja bez wątpienia zmienia punkt startowy osoby, zwiększa szanse na zatrudnienie, wspiera rozwój kompetencji poznawczych, społecznych i emocjonalnych, a także umożliwia dalszy rozwój na różnych etapach życia.

Analfabetyzm funkcjonalny

Poziom nauki można zweryfikować np. poprzez poziom analfebatyzmu. W naszym kraju problem ten niemal wyeliminowano dzięki obowiązkowej edukacji szkolnej. Jednak mówimy tu o tradycyjnej formie anafabetyzmu a niesety istnieje jeszcze jego inna odmiana a jest nim analfabetyzm funkcjonalny. Jest nim umiejętność czytania i pisania jednak brak rozumienie tego co się czyta, dotyczy do nie tylko tekstu pisanego, ale również tabelek, wykresów i schematów. Jak mówi dla Krytyki Politycznej Justyna Suchecka, dziennikarka i autorka tesktów o anafabetyzmie funkcjonalnym:

Nie można mylić go też z analfabetyzmem wtórnym, czyli zanikiem posiadanych kiedyś umiejętności czytania i pisania, oraz cyfrowym – związanym z korzystaniem m.in. z komputera i internetu.

15 proc. ludzi w wieku od 16 do 65 lat nie jest w stanie zrozumieć łatwego tekstu ani go zweryfikować - takie dane przedstawia Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC). To alarmujące z różnych przyczyn; mówi nam o słabej kondycji edukacji, zamknięciu się w internetowych bańkach łatwoprzyswajalnych informacji, z którymi się zgadzamy oraz niskim poziomie czytelnictwa. Analfabetyzm funkcjonalny w sposób jaskrawy, ale bardzo ważny pokazuje, że jakość edukacji jest niezbędna w procesie kształtowania się zdrowego społeczeństwa. Ludzie, który narażeni są na anafabetyzm funckjonalny są również bardziej podatni na oszustwa, manipulacje i problemy z rozwiązywaniem spraw wymagających formalności i dokumentów.

Równość w dostępie do edukacji dziewcząt i chłopców

Dziś dziewczęta i chłopcy mają znacznie bardziej wyrównane szanse na edukację - to duży sukces, ale należy podkreślić, że dotyczy to na razie głównie poziomu podstawowego. Aby osiągnąć cel 4 należałoby walczyć o edukację na dalszych etapach. Zauważyć to możemy np. w polskim badaniu Gender gap in education. How society, economy, and culture influence educational choices of women and men in Poland, w którym badaczka Alicja Zawistowska opisuje rozdźwięk w edukacji wyższej między kobietami a mężczyznami. Mimo że dostęp do edukacji w Polsce wciąż bywa nierówny, zwłaszcza pod względem statusu społecznego czy miejsca zamieszkania, to na poziomie szkolnictwa wyższego od lat obserwuje się przewagę liczbową kobiet. Już od połowy lat 90. udział kobiet wśród studentów zaczął rosnąć szybciej niż udział mężczyzn, a różnica ta utrzymywała się przez kolejne dekady. W najnowszych danych (np. z 2020 roku) kobiety nadal stanowią większość w grupie osób studiujących w wieku 19–24 lata. Pokazuje to, że chociaż kobiety często mierzą się z barierami edukacyjnymi wcześniej (np. związanymi z opieką nad rodzeństwem czy obowiązkami domowymi), to w późniejszych etapach życia częściej kontynuują naukę na poziomie wyższym.

Jednak autorka badania wskazuje również na to, że dużo słabsza jest reprezentacja kobiet w dziedzinie matematyki. Badaczka zwraca uwagę na takie zjawiska jak: wiara lub jej brak we własnej możliwości matematyczne na wczesnych etapach edukacji, lęk matematyczny oraz stereotypu płciowe. Jak widać wyrównywanie edukacji to nie tylko samo zapewnienie dostępu, ale również promowanie wyrównanych szans, dostępu do realizaji danych przedmiotów, system motywacji oraz walka ze stereotypami płacowymi, do których przypisuje się dane dziedziny nauki.

Czynniki wpływające na ograniczony dostęp do edukacji

Jednym z największych spadków w edukacji od lat był czas pandemii Covid-19; wpłynął on, z oczywistych względów niebezpieczeństwa epidemiologicznego, na zmianę edukacji ze stacjonarnej na domową, co znacznie wpłynęło na naukę dzieci, ale też kondycję psychiczną ich oraz ich nauczycieli. w Polskiej oświacie kryzys edukacji objawił się m.in spadkiem zakresie umiejętności matematycznych, przyrodniczych i czytania ze zrozumieniem. W porównaniu do rówieśników sprzed pandemii uczniowie w 2022 byli cofnięci o ok. dwa lata w tym obszarze edukacji. Jednocześnie na świecie zmienił się nieco model i postrzeganie edukacji - tak jak samej pracy. Okazało się, że nauka zdalna może mieć również swoje plusy, chociaż niezbędnym elementem rozwoju dzieci, zwłaszcza na wczesnych etapach jest konfrontowanie się z rzeczywistością społeczną w środowisku szkolnym.

Nie możemy zapomnieć, że dziś dostęp do internetu to dostęp do informacji, świata, wiadomości, ale również kontaktów społecznych. Wróćmy do problemu pandemii: to ona uwypukliła problemy w polskim systemie edukacji. Pokazała, że mimo formalnej powszechności edukacji, nierówności w dostępie do internetu, sprzętu, wsparcia psychologicznego czy kompetencji cyfrowych dramatycznie pogłębiły różnice między uczniami. Raport Fundacji Gospodarki i Administracji Publicznej jasno wskazuje, że brak koordynacji działań, niedofinansowanie oświaty i sztywność „transmisyjnego” modelu nauczania przyczyniły się do pogorszenia jakości edukacji, zwłaszcza w grupach najbardziej narażonych na wykluczenie. Autorzy raportu podkreślają konieczność natychmiastowych działań: od zajęć wyrównawczych i wsparcia psychologicznego, po zmianę podejścia do oceniania i odejście od mechanicznego realizowania podstawy programowej na rzecz modelu skoncentrowanego na uczniu i jego potrzebach.

Kolejnym, bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na dostęp do edukacji, nie tylko w Polsce, ale i globalnie, jest wykluczenie transportowe. W Polsce problem ten wyraźnie rysuje się w klasycznym podziale na miasto i peryferia, ale również, co szczególnie istotne, w układzie wschód–zachód. Według danych UNICEF, aż co szósta młoda osoba w Polsce (czyli około 380 tys. dzieci i nastolatków) jest zagrożona wykluczeniem transportowym, co znacząco ogranicza ich możliwości uczestnictwa w życiu szkolnym i społecznym Najbardziej narażone są dzieci mieszkające w małych miejscowościach i na wsiach, gdzie zlikwidowano połączenia komunikacji publicznej, a alternatywy, takie jak dojazd prywatny czy transport szkolny, są często niewystarczające lub niedostępne. Problem ten nie tylko pogłębia nierówności edukacyjne, ale także izoluje społecznie młodych ludzi, ograniczając ich szanse na rozwój, uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych czy kontakt z rówieśnikami. Brak systemowego rozwiązania kwestii transportu dla uczniów w mniej zurbanizowanych obszarach to jedno z kluczowych wyzwań dla polityki edukacyjnej i społecznej w Polsce - zwłaszcza w kontekście wyrównywania szans.

Podsumowanie

Jak widać, na podstawie zebranych przykładów, chociaż są one w dużej mierze z Polski, edukacja to jeden z najważniejszych fundamentów rozwoju społecznego, gospodarczego i osobistego. Choć dostęp do niej w Polsce znacznie się poprawił, nadal istnieją poważne wyzwania; od analfabetyzmu funkcjonalnego, przez bariery cyfrowe i transportowe, po nierówności społeczne i płciowe. Aby zrealizować Cel 4 Agendy 2030, potrzebujemy systemowych zmian: bardziej elastycznego modelu nauczania, realnego wsparcia psychicznego i równości szans dla wszystkich dzieci, niezależnie od miejsca zamieszkania czy statusu społecznego.

Źródła:

Cel zrównoważonego rozwoju: Dobra jakość edukacji

Pozostałe historie

Praca jako miejsce wspólnoty: co nas łączy w świecie rywalizacji? Część I

Cel Zrównoważonego Rozwoju: Zdrowie i well-being

Konferencja „Bezpieczeństwo w energetyce odnawialnej”

Cel Zrównoważonego Rozwoju: Wyeliminować głód

Odkrywaj tematy ważne dla Ciebie