Bezsensowne prace, czyli tzw. Bullshit Jobs, charakteryzują się brakiem sensu, destrukcyjnym wpływem psychologicznym oraz brakiem wartości. Coraz częściej stają się częścią zawodowego doświadczenia ludzi pracy. Książka Davida Graebera, amerykańskiego antropologa, Bullshit Jobs: A Theory z 2018 roku wyróżnia pięć typów bezsensownych prac, które wykonywane są w społeczeństwie.
Prace bez sensu: 5 typów
David Graeber opisuje kilka rodzajów zawodów, które nie mają wartości i stają się prącą bez sensu. Istnieją one często po to, by podtrzymać pewne ekonomiczno-społeczne struktury. Do Bullshit Jobs zalicza się:
- Lokaje (Flunkies) – pracownicy, których jedynym celem jest sprawianie, by ktoś inny, na wyższym stanowisku, czuł się ważniejszy (np. recepcjoniści w biurach, w których nie są naprawdę potrzebni, asystenci wysokiej kadry kierowniczej, których uczestnictwo jest jedynie dekoracyjne).
- Bandyci (Goons) – osoby zatrudnione do działań wymagających namawiania lub technik manipulacyjnych, które nie istniałyby, gdyby inni nie zatrudniali podobnych pracowników (np. lobbing, telemarketing, korporacyjne zespoły prawne zaangażowane w niekończące się spory).
- Łatacze (Duct Tapers) – pracownicy, którzy „łatają dziury” i zajmują się problemami, które nie istniałyby, gdyby firma była lepiej zarządzana (np. pracownicy IT zajmujący się błędami wynikającymi z nieefektywnych systemów, pomocnicy naprawiający błędy biurokracji).
- Odhaczacze (Box Tickers) – osoby zajmujące się jedynie spełnianiem formalnych wymogów, które nie mają rzeczywistego wpływu na pracę (np. pracownicy tworzący bezużyteczne raporty, menedżerowie wymyślający niepotrzebne procedury).
- Nadzorcy (Taskmasters) – osoby, które zarządzają pracą innych w sposób zbędny lub tworzą dodatkowe zadania tam, gdzie nie są one potrzebne (np. niepotrzebni menedżerowie średniego szczebla, konsultanci wprowadzający nikomu nieprzydatne strategie).
Dane
Aby przeanalizować odczucia pracowników wykonujących bezsensowne prace, w 2015 roku naukowcy z Uniwersytetów Cambridge i Birmingham przeprowadzili badanie, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie Work, Employment and Society. Analiza wykazała, że znaczna część zatrudnionych postrzega swoją pracę jako społecznie bezużyteczną. Wśród respondentów z USA, reprezentujących 21 różnych zawodów, 19% stwierdziło, że ich praca „nigdy” lub „rzadko” daje im poczucie wywierania pozytywnego wpływu na społeczność i społeczeństwo.
Najczęściej takie odczucia występowały w sektorach biznesu, finansów i sprzedaży – w tych branżach pracownicy ponad dwukrotnie częściej uznawali swoją pracę za bezużyteczną w porównaniu z innymi zawodami. Menedżerowie byli o 1,9 razy bardziej skłonni do takiej oceny, a asystenci biurowi o 1,6 razy. Co istotne, nawet po uwzględnieniu takich czynników jak rutynowość pracy, autonomia czy jakość zarządzania, charakter zawodu nadal miał znaczenie. Jedynym zawodem wskazanym przez Graebera jako bezużyteczny, w którym nie znaleziono statystycznie istotnych dowodów na takie odczucia, było prawo.
Podobne opinie, choć w mniejszym stopniu, wyrażali asystenci biurowi i kierownicy. Co ciekawe, praca była najczęściej postrzegana jako pozbawiona sensu przez osoby zatrudnione w sektorze prywatnym, podczas gdy w sektorze publicznym i non-profit takie przekonanie pojawiało się rzadziej.
Badanie potwierdziło również, że na sposób postrzegania własnej pracy wpływa nie tylko jej charakter, ale także czynniki takie jak wyobcowanie, niekorzystne warunki zatrudnienia i relacje społeczne.
Skutki i przeciwdziałanie
Badania potwierdziły, że brak poczucia użyteczności w pracy negatywnie wpływa na samopoczucie psychiczne pracowników. Dane zebrane podczas analizy zestawiono z indeksem dobrostanu WHO. Osoby, które uważały swoją pracę za nieużyteczną, osiągały niższe wyniki w indeksie w porównaniu z tymi, które czuły, że ich praca ma znaczenie. Na poczucie bezużyteczności wykonywanej pracy wpływały takie czynniki jak brak szacunku ze strony kierownictwa, ograniczona autonomia czy brak wsparcia ze strony współpracowników.
Aby przeciwdziałać rozwojowi bezsensownych prac, warto wdrożyć konkretne działania, takie jak zmiany w strukturze organizacyjnej. Może to obejmować optymalizację i doprecyzowanie ról zawodowych, eliminację stanowisk hierarchicznych legitymizujących prace bez sensu oraz ewaluację efektywności poprzez sprawdzalność wykonywanych zadań i ich rezultatów. W kulturze organizacyjnej, która nie chce Bullshit Jobs, warto również zadbać o autonomię pracowników, którzy czują wagę i odpowiedzialność swojego stanowiska.
Podsumowanie
Bezsensowne prace (Bullshit Jobs), jak opisuje David Graeber, mogą negatywnie wpływać na psychikę pracowników i prowadzić do poczucia braku wartości pracy, szczególnie w sektorze biznesu, finansów i sprzedaży. Aby przeciwdziałać temu zjawisku, kluczowe jest wdrażanie zmian organizacyjnych, zwiększanie autonomii pracowników oraz eliminowanie zbędnych stanowisk, które nie przynoszą realnej wartości społecznej.
Źródła
- https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1604865%2Calarmujace-wyniki-badan-wiele-osob-uwaza-ze-ich-praca-nie-ma-sensu.html
- https://www.britsoc.co.uk/media-centre/press-releases/2023/august/many-people-feel-they-work-in-pointless-bullshit-jobs-research-confirms/
- https://www.cam.ac.uk/research/news/one-in-twenty-workers-are-in-useless-jobs-far-fewer-than-previously-thought
