Rozmowy w święta? Polska fundacja ma na nie sposób

Atmosfera wokół świąt narasta na długo przed ich rozpoczęciem; często jeszcze zanim zacznie się grudzień. Zawdzięczamy to nie tyle spuściźnie religijnej, choć miesięczny okres adwentu nie jest tu bez znaczenia, ile przede wszystkim nakręconej wokół świąt konsumpcji. Boże Narodzenie to dziś także marketing: od kawy z cynamonem, przez jarmarki świąteczne, po całą machinę kupowania prezentów pod choinkę. Myślenie o świętach zamiast sensownego przygotowania do spędzenia czasu z rodziną i odpoczynku coraz częściej zamienia się w skomplikowaną organizację zakupów oraz logistykę wigilijnego wieczoru. A przecież pomiędzy tym wszystkim jesteśmy po prostu my - ze swoimi troskami, dopinaniem ostatnich spraw w pracy i potrzebą odpoczynku po całym roku. Kiedy wydaje nam się, że wszystko zostało dopięte na ostatni guzik, okazuje się, że rozmowy przy świątecznym stole nie zawsze są łatwe. Bywa, że nawet gdy uporaliśmy się ze wszystkimi „wymogami” świąt, na deser zostaje coś tak prozaicznego, a zarazem tak trudnego, jak rozmowa z bliskimi. Nie zawsze przecież spędzamy święta w gronie osób o podobnych poglądach, a czasem zwykła wymiana zdań o muzycznych czy kulinarnych upodobaniach potrafi przerodzić się w wojnę światopoglądową.

„Kiedy powiększycie rodzinę?”, „Marnie wyglądasz, powinnaś coś ze sobą zrobić”, „Jak dobrze, że w końcu zmienił się rząd! Kto normalny głosuje na…” - pewnie wielu z nas zna tego typu wypowiedzi. Czasem są one bardziej, a czasem mniej bezpośrednie; bywa, że mniej lub bardziej obraźliwe. Nie chodzi o to, by w ogóle unikać rozmów na trudne tematy, lecz o to, by zastanowić się, czy każda rozmowa, szczególnie w tak wyjątkowych okolicznościach jak Święta Bożego Narodzenia, musi przeradzać się w wielką dyskusję światopoglądową albo dotykać delikatnych spraw, takich jak zdrowie czy plany rodzicielskie.

Rozmowa w święta przy pomocy….kart? Sposób Fundacji Nowej Wspólnoty

Sposób na inny rodzaj świątecznych rozmów opracowała w tym roku Fundacja Nowe Wspólnoty, która na co dzień zajmuje się organizacją dialogów społecznych. Dobrowolnie uczestniczą w nich osoby zróżnicowane m.in. pod względem poglądów, wieku oraz pochodzące z różnych części Polski. Organizacja działa na rzecz niwelowania barier społecznych i przeciwdziałania polaryzacji, która często  (między innymi za sprawą mediów chętnie podkręcających podziały) okazuje się bardziej odczuwalna niż faktyczna. Potwierdzają to badania prowadzone przez Fundację Nowe Wspólnoty we współpracy z Uniwersytetem SWPS.

Tym razem fundacja wykorzystała okres przedświąteczny, by pokazać, że rozmowy przy wigilijnym stole - nawet jeśli relacje z bliskimi są dla nas trudne, a spotykamy się z nimi tylko raz w roku przy wspólnej kolacji - mogą potoczyć się łagodniej, niż zwykle. Na stronie spokojneswieta.pl znajdziemy darmowe karty do pobrania z przykładami pytań i uwag, które często potrafią wyprowadzić z równowagi naszych świątecznych rozmówców. Pobierając karty, możemy zobaczyć, jak zmienić formę pytania - na przykład z „Kiedy ślub?” na „Jakie masz plany na przyszły rok?”. Dzięki temu możemy zaspokoić swoją ciekawość, nie stawiając drugiej osoby w sytuacji bardzo bezpośredniego i prywatnego pytania.Korzystając z tzw. różowej puli kart, znajdziemy wiele innych zamienników pytań, które pomagają złagodzić ton rozmowy i uniknąć napięć. To jednak nie wszystko. Fundacja Nowe Wspólnoty przygotowała również fioletową pulę, będącą rodzinną grą do wykorzystania w czasie świąt. Oparta jest ona na prostych pytaniach, które pokazują ciekawość drugiej osoby i dotykają marzeń takich jak: „Gdybyś mógł zrobić dowolną rzecz, co by to było?”. Gra pomaga oderwać się od bieżących spraw i lepiej się poznać. Ostatnią kategorią są zielone karty, przeznaczone do głębszych rozmów z bliskimi. Można je wykorzystać jako inspirację do rozpoczęcia rozmów na trudniejsze tematy, wymagające większej otwartości i bardziej intymnej atmosfery.

Krytycznym okiem: kiedy kończy się neutralność, a zaczyna racja?

Niewątpliwie zamysł Fundacji Nowej Wspólnoty trafia w sam środek podgrzewanej przez media atmosfery sporów i podziałów w polskim społeczeństwie. Dzięki temu, że fundacja poparła swoje obserwacje dotyczące polaryzacji w Polsce badaniami społecznymi - z których wynika, że znacznie silniej odczuwamy podziały, niż faktycznie jesteśmy podzieleni - jej działania pokazują alternatywę dla osób czujących, że muszą wybierać między stronami: polityczną, religijną czy światopoglądową. Istotną wartością działań FNW jest również podkreślanie siły wspólnoty, która, nawet jeśli nie zgadza się politycznie, może odnosić się do siebie z szacunkiem i pozostać solidarna. Często powtarzanym hasłem w środowisku fundacji jest zdanie: „Albo masz rację, albo masz relację”. I rzeczywiście,  budując relacje wyłącznie na oczekiwaniu pełnej zgodności poglądów, skazujemy się albo na samotność, albo na zamknięcie w bańce społecznej. Algorytmy internetowe chętnie to wzmacniają, karmiąc nas skrajnie spolaryzowanymi treściami, które sprawiają, że coraz częściej stajemy się dla siebie obcy, nawet w gronie przyjaciół i rodziny. 

Zdrowy dialog, według FNW, polega więc na akceptacji różnic i założeniu, że utrzymanie relacji bywa ważniejsze niż każdorazowe staczanie bitew o rację. Brzmi idealistycznie? Niestety, trochę tak. I nie umyka to uwadze krytyków działań fundacji. W końcu nawet w relacjach, w których staramy się unikać ostrych wymian argumentów, z czasem coś może pęknąć. Z drugiej strony, gdybyśmy zupełnie zrezygnowali z intensywnej debaty - z możliwości użycia „najmocniejszych kart” - relacje mogłyby stać się jałowe i pozbawione sensu. Siła wspólnoty nie zawsze leży wyłącznie w łagodnym języku i eufemistycznych sformułowaniach; czasem rodzi się także w trudnej, a nawet bolesnej konfrontacji z prawdą. Zastępcze pytania zaproponowane na kartach momentami całkowicie zmieniają sens tego, co chcemy przekazać. Być może więc problem nie tkwi w samej formule, ale w tym, dlaczego i po co w ogóle chcemy o coś zapytać. Czy kieruje nami chęć rozruszania rozmowy, która ugrzęzła w kulturalnym, lecz niewiele wnoszącym small talku? A może potrzeba udowodnienia swojej racji? Albo, w skrajnych przypadkach,  chęć zniewagi? A może przeciwnie: ciekawość i pragnienie szczerej, nielukrowanej rozmowy, w której wreszcie pojawią się prawdziwe emocje? Bo za czym właściwie tęsknimy w relacjach? Wyłącznie za spokojem i zgodą, czy również za wymianą poglądów, która zostaje w nas na długo? Relacje przecież nie są tylko grzeczną rozmową przy herbacie, lecz realnym doświadczeniem bycia z drugim człowiekiem; ze wszystkimi jego niedoskonałościami, pomyłkami i sprzecznościami.

Ostatecznie więc: jeśli święta są dla nas spotkaniem z osobami, z którymi chcemy po prostu zachować minimalną spójność i nie dać się ponieść emocjom - karty Fundacji Nowej Wspólnoty mogą okazać się pomocnym narzędziem. Jeśli jednak święta, inne okoliczności czy konkretna relacja mają prowadzić nas do czegoś więcej, musimy zgodzić się także na emocjonalne konsekwencje rozmowy. Czy będzie warto? Tego nie dowiemy się, dopóki nie spróbujemy.

Na te święta życzymy Wam zdrowych granic, umiejętności prowadzenia dobrej rozmowy, ale też refleksji nad tym, czym jest dla Was wspólnota i czego oczekujecie od relacji międzyludzkich. Wszystkiego dobrego!

Jobs Door

Źródła

1. https://spokojneswieta.pl/
2. https://www.fnw.org.pl/